تاریخچه حمل‌ونقل در ایران؛ از چاپار تا اسنپ!

از ابتدای روز درگیرش هستیم و ارتباطمان با آن در تمام طول روز ادامه دارد؛ از «حمل‌ونقل» صحبت می‌کنیم. قرار است سر کارتان بروید یا کودکتان را به مدرسه برسانید، پای آن وسط می‌آید و تمام جا‌به‌جایی‌هایتان در شهر را دربرمی‌گیرد، البته قضیه به اینجا هم محدود نمی‌شود زیرا بخش اعظمی از نیازهای روزمره‌ی ما به واسطه سیستم حمل‌ونقل برآورده می‌شود. از مواد غذایی گرفته تا پوشاک و دارو همه و همه به خدمات حمل‌ونقل متصل هستند و اختلال در هر کدام از سیستم‌های جابه‌جایی می‌تواند یک جامعه را به طور کامل مختل کند. درست مانند اتفاقی که در ۲۶ آذر سال ۱۳۶۱ در بنادر ایران افتاد و تبدیل به یک معضل بزرگ شد؛ حدود صد کشتی با کالاهای ضروری در انتظار تخلیه بار بودند و شرایط به دلیل جنگ تحمیلی به قدری حساس بود که هر لحظه غفلت می‌توانست خسارات جبران‌ناپذیری به بار آورد؛ تا اینکه اتحاد مردم ایران بار دیگر اتفاق بزرگی را رقم زد و تمامی بارها با کمک آنها و کامیون‌دارانی که داوطلبانه حاضر شده بودند به‌موقع تخلیه شد. بعدها همین روز به عنوان روز ملی حمل‌ونقل در تقویم رسمی کشور ثبت شد. ضمن تبریک این روز، از شما می‌خواهیم با ما همراه شوید تا مروری داشته باشیم بر تاریخچه حمل‌و‌نقل در ایران و نقشی که اسنپ در آن برعهده دارد.

تاریخ صنعت حمل‌ونقل در ایران با ورود بلژیکی‌ها به کشور و آغاز به کار قطار و اتوبوس شکل گرفته و پس از آن به تاکسی و سرانجام درخواست خودرو از طریق تلفن‌ همراه هوشمند رسیده است.

تاریخچه حمل‌و‌نقل از قاجار و سرویس چاپاری

در اواسط دوره‌ ناصری عمده سفرهای درون‌شهری و بین‌شهری مردم با وسایل نقلیه‌ای انجام می‌شد که نیروی محرکه آن اسب بود. از جمله می‌توان به درشکه، گاری، کالسکه و دلیجان اشاره کرد. از سال ۱۲۶۷ شمسی با ورود درشکه و پس از آن دلیجان و گاری به مرور تردد مسافران سازوکار پیدا کرد و حجم جابه‌جایی مردم بیشتر شد. پس از مدتی سرویس‌های چاپاری و پست در کنار کار اصلی خود، به حمل‌ونقل مردم روی آوردند و به نوعی اولین سرویس‌های حمل‌ونقل بین‌شهری شکل گرفت.

افزایش جمعیت و ورود واگن‌های اسبی

بلژیکی‌ها نقش مهمی در افزایش شیوه‌های حمل‌ونقلی در ایران ایفا کردند. با افزایش جمعیت و نیاز به جابه‌جایی حجم بیشتر مسافر، واگن‌های اسبی روی کار آمدند. حوالی سال ۱۲۹۸ شمسی اولین خطوط ریلی واگن‌های اسبی در خیابان‌های ری، لاله‌زار، ناصریه (ناصرخسرو فعلی)، سپه (خیابان امام خمینی) و شاهپور (وحدت اسلامی) به کار گرفته شدند. این واگن‌ها که با اسب‌های تنومند حرکت می‌کردند، امکان جابه‌جایی حدود ۱۰۰ مسافر را در آن واحد داشتند.

ورود اتوبوس‌های بنزینی به تهران

اتوبوس برای نخستین بار از شهر رشت آغاز به کار کرد. یک تاجر بلژیکی یک دستگاه اتوبوس را وارد رشت کرد و پس از چندی آن را به یکی از تجار ایرانی، به نام معین‌ التجار، فروخت. سال ۱۳۰۵، در دوران سلطنت رضا خان تعدادی اتوبوس مدل ریس از شوروی خریداری و با ورود آنها ۸ خط اتوبوسرانی در تهران ساخته شد.

اتوبوس‌های آن زمان مقررات خاصی نداشتند؛ ایستگاهی در کار نبود و هر جا مسافر بود اتوبوس توقف می‌کرد و مسافر با کمک پارکابی (کمک‌راننده) سوار و هر جا که مایل بود پیاده می‌شد.

مجددا با افزایش جمعیت نیاز به بهبود سیستم حمل‌ونقل احساس شد و نهایتا خطوط اتوبوسرانی شکل گرفتند. به مرور و با رفع مشکلات اتوبوس‌های آن زمان در شهریور سال ۱۳۲۰ اتوبوسرانی شکل مرتب‌تری به خود گرفت. در سال ۱۳۳۵ اولین شرکت سهامی اتوبوسرانی عمومی کشور در تهران، با نام شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه در تاریخچه حمل‌و‌نقل به ثبت رسید و از تیرماه همان سال آغاز به کار کرد.

آغاز بهره‌برداری از لوکوموتیو بخار، قطار و تراموا

نخستین لوکوموتیو بخار در سال ۱۲۲۷ شمسی از رشت به بندر پیربازار و بندر انزلی حرکت کرد. در سال ۱۲۶۱ شمسی نیز نخستین خط تراموایی بین تهران و شاه عیدالعظیم به طول ۸۷۰۰ متر کشیده شد.

اولین مسیر از خطوط ریلی موجود که هنوز در کشور استفاده می‌شود مسیر تبریز به جلفا به طول ۱۴۹ کیلومتر است که در سال ۱۲۹۵ به بهره‌برداری رسید.

داستان پرواز پرنده‌های آهنی در آسمان ایران

ماجرای اولین تجربه پرواز در آسمان ایران به سال ۱۲۹۲ شمسی برمی‌گردد. در یکی از روزهای سرد زمستان یک خلبان لهستانی، به نام کوزمینسکی، در آسمان ایران پرواز کرد. در آن زمان باند فرود مناسبی در ایران وجود نداشت و در نتیجه خلبان مجبور شد در میدان مشق تهران (در محدوده خیابان امام خمینی و سی‌تیر) فرود بیاید.

در سال ۱۳۰۳ شمسی نخستین سرویس هوایی با کمک شرکت‌های اروپایی راه‌اندازی شد، اما سال ۱۳۲۱ نقطه عطف تحولات هوایی ایران محسوب می‌شود. در آن سال اولین شرکت هواپیمایی ملی ایران با نام ایرانیان‌ایرویز تاسیس شد. ۱۲ سال بعد دومین شرکت هواپیمایی ایران با نام پرشین ایرسرویسز (به اختصار پاس) راه‌اندازی شد که در زمینه حمل بار فعالیت می‌کرد. در نهایت سال ۱۳۴۱ شمسی با ترکیب ایرانیان‌ایرویز و پاس، شرکت ملی هواپیمایی ایران (هما) متولد شد.

فخرالدوله موسس شهر فرنگ تاکسیرانی در تهران

اولین کسی به فکر ایجاد تاکسی و فرهنگ استفاده از اون افتاد نهمین دختر مظفرالدین شاه، به نام اشرف‌الملوک، ملقب به فخرالدوله، بود. در سال ۱۲۸۶ شمسی (۱۳۲۵قمری) فخرالدوله ۱۰ دستگاه اتومبیل فورد خریداری کرد و با در اختیار قرار دادن آنها به کسایی که رانندگی بلد بودن، تاکسیرانی رو بنا گذاشت. این تاکسی‌ها مسافران را در خیابان‌های خلوت تهران آن زمان سوار و با کرایه تنها ۵ قران به مقصد می‌رساندند. تاکسی‌ها در آن زمان برای مردم حکم یک شهر فرنگ دیدنی داشت که مردم هیجان زیادی برای تجربه آن داشتند.

اتفاقی که برای خطوط اتوبوسرانی رخ داد مجددا در مورد تاکسی‌ها تکرار شد و خطوط تاکسیرانی در سال ۱۳۳۲ شکل گرفتند. نهایتا در سال ۱۳۵۹ اولین سازمان تاکسیرانی در تاریخچه حمل‌و‌نقل ایران پایه‌گذاری شد که تا به امروز نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

ترکیب تلفن و تاکسی؛ آغاز به کار تاکسی‌تلفنی

در مهر ۱۳۴۸ و با در دسترس قرار گرفتن خطوط تلفن خانگی شیوه جدید حمل‌ونقل آغاز به کار کرد که تاکسی‌های خصوصی نام داشتند. این نوع تاکسی‌ها بیشتر با نام آژانس یا تاکسی‌تلفنی شناخته می‌شوند. هر آژانس با در اختیار داشتن تعدادی خودرو و راننده، محدوده خاصی از منطقه را پوشش می‌داد و با ارائه کد عضویت به افراد محلی، وظیفه حمل‌ونقل آنها را برعهده داشت.

تاریخچه حمل‌و‌نقل و داستان ورود طولانی‌مدت مترو

مترو و سامانه حمل‌ونقل به وسیله خطوط ریلی زیرزمینی سابقه طولانی‌مدتی دارد. این سیستم با عبور از موانع زیادی در ایران ساخته و آغاز به کار کرد. احداث قطار شهری در حدود ۱۱۰ سال پیش کلید خورد؛ در آن زمان تاسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش‌بینی‌شده در امتیازنامه‌ای بود که بارون ژولیوس دو رویتر در عهد ناصرالدین شاه روی کاغذ آورد.

اولین اقدامات برای احداث مترو و قطار زیرزمینی در سال ۱۳۵۰ با مطالعات گسترده مربوط به مشکلات ترافیکی انجام شد. با این حال موانعی، همچون آغاز جنگ تحمیلی، این پروژه را به تعویق انداخت. اصغر ابراهیمی‌اصل، مدیرعامل وقت مترو، در گفت‌وگوی چند سال پیش خود با روزنامه همشهری بیان کرد: «سال ۶۵ همه مخالف ساخت مترو بودند. حتی ساختمان شرکت مترو به وزارت کشور تحویل داده و تبدیل به استانداری شده بود. هیچ‌کس حتی یک اتاق نمی‌داد. کار از نمازخانه شروع شد. هیچ نقشه‌ای در کار نبود تا اینکه در نمازخانه تعدادی نقشه پیدا شد. وقتی پیگیری کردیم که باقی نقشه‌ها کجاست، مشخص شد که یک سبزی‌فروش نقشه‌ها را خریده است. سپس با وجود یک ماه تحقیق بر روی کاغذها، سبزی‌فروش پیدا شد و بدین ترتیب ۱۹۰ کیلو نقشه در انبارش پیدا شد.»

سرانجام با پایان جنگ تحمیلی و رفع موانع، اولین قطار متروی ایران در روز شانزدهم اسفند سال ۱۳۷۷ بین تهران و کرج حرکت کرد.

اسنپ متولد شد!

داستان تاریخچه حمل‌و‌نقل در ایران قطعا بدون در نظر گرفتن حضور تاکسی‌های اینترنتی ناقص است. همزمان با افزایش چشمگیر ضریب نفوذ اینترنت همراه و استفاده از تلفن‌های هوشمند کسب‌وکارهای نوین مبتنی بر تلفن‌همراه و اینترنت ایجاد شد. از جمله این کسب‌وکارها تاکسی اینترنتی است که جای خود را به سرعت در زندگی روزمره مردم باز کرد. اولین نرم‌افزاری که در این زمینه فعالیت خود را آغاز کرد اسنپ نام دارد. با استفاده از اپلیکیشن‌های درخواست خودرو می‌توان مبدأ و مقصد خود را روی نقشه مشخص کرد. مزیتی که اپلیکیشن‌هایی همچون اسنپ نسبت به کسب‌وکارهای سنتی مشابه خود دارند، مشخص بودن هزینه سفر پیش از درخواست خودرو، امکان پرداخت آنلاین و پشتیبانی ۲۴ساعته است. حالا اسنپ در ششمین سال فعالیت خود در بیش از ۱۷۰ شهر بزرگ و کوچک از سراسر ایران فعالیت می‌کند.

تهران خاستگاه این نوع سیستم حمل‌ونقل در ایران است. از سال ۱۳۹۳ اسنپ به عنوان اولین سامانه هوشمند حمل‌ونقل کشور مشغول به فعالیت شد.

هوشمندسازی سیستم حمل‌ونقل در دنیا به اپلیکیشن‌های درخواست خودرو محدود نمی‌شود. امروزه حمل‌ونقل در مسیری قرار گرفته است که در آینده بتواند حداکثر بهره‌وری از زمان را برای مسافر به ارمغان بیاورد و در عین حال، تعداد مسافران بیشتری را جابه‌جا کند. یکی از افرادی که در این زمینه گام‌هایی موثر برداشته است ایلان ماسک، موسس شرکت‌های تسلا موتورز و اسپیس‌اکس، نام دارد.

ماسک سیستمی را تحت عنوان هایپرلوپ ابداع کرده است. در این سیستم، مسافران سوار کپسول‌هایی می‌شوند که داخل یک تونل با شرایط خلاء قرار دارند. به این صورت هیچ‌گونه اصطکاکی بین کپسول و لوله به وجود نمی‌آید و حرکت به وسیله فشار هوا انجام می‌شود. در این سیستم جابه‌جایی با سرعتی بالغ بر ۱۲۲۰ کیلومتر بر ساعت صورت می‌گیرد.