یکی از مراسماتی که در دوران قدیم در کاشان برگزار می‌شد و تا به امروز نیز پابرجا مانده، گلاب گیری کاشان است. این مراسم را می‌توانیم یکی از معروفترین آیین سنتی بدانیم که در بین ایرانیان رواج پیدا کرده و باعث شده تا گردشگران زیادی برای بازدید از آن در فصل بهار به سمت کاشان رهسپار شوند. در این مطلب می‌خواهیم به تاریخچه و کلیه اطلاعاتی که در مورد گلاب‌گیری وجود دارد، بپردازیم و با این آیین سنتی ایرانی بیشتر آشنا شویم.
قدمت ۱۰۰۰ ساله صنعت گلاب‌گیری در ایران
نزدیک به ۷۰۰۰ سال پیش بود که کاشت گل محمدی در ایران رواج پیدا کرد و آن را به یکی از گیاهان بومی کشورمان تبدیل کرد. بذر این گل در دوره صفویه به دیگر کشورها مانند ترکیه، سوریه و بلغارستان ارسال می‌شد.
با توجه به آنچه که در تاریخ عنوان شده، سابقه گلاب‌گیری مربوط به ۱۰۰۰ سال پیش است. یعنی ۶۰۰۰ سال بعد از کاشت اولین بذر گل محمدی در ایران!!! در آن زمان گلاب‌گیری که با نام لتان شناخته می‌شد، با شیوه‌های سنتی انجام می‌گرفت و دقیقا همان روش تقطیری بود که ابوعلی‌سینا برای تهیه‌ی داروهای گیاهی از آن استفاده می‌کرد. طولی نکشید که آوازه گلاب ایرانی به تمام جهان رسید و به یکی از کالاهای صادراتی مهم تبدیل شد. گلاب ایرانی در دوران قدیم از طریق جاده ابریشم به کشورهای دیگر صادر می‌شد.
با وجود گذشت سال‌ها از آن زمان، هنوز هم مراسم گلاب گیری با روش سنتی گذشته انجام می‌شود و گلاب ایران به سایر کشورهای جهان صادر می‌شود. از آنجایی که کاشان آب‌و‌هوای خشک و کویری دارد، بیشترین میزان مزارع گل محمدی را می‌توانیم در آن ببینیم. در فصل بهار رشد گل‌ها به بیشترین میزان خود رسیده و رایحه عطر محمدی در تمام کوچه و پس کوچه‌های آن می‌پیچد و مراسم گلاب گیری کم کم آغاز می‌شود.
بهار؛ فصل رویش گل‌های محمدی و آغاز مراسم گلاب‌گیری در کاشان
در اواسط بهار کم کم فرایند گلاب‌گیری آغاز می‌شود و معمولا تا اواخر این فصل نیز ادامه دارد. مردم در این روزها در مزارع و کارگاه‌های گلاب‌گیری مشغول هستند و این شغل را به عنوان یکی از منابع درآمدزایی فصلی در این شهر می‌دانند. افراد زیادی هم در حیاط خانه‌هایشان این کار را انجام می‌دهد و در نهایت گلاب‌های تولید شده خود را در بازار می‌فروشند.
البته اگر قصد بازدید از مراسم گلاب‌گیری را دارید، بهتر است اردیبهشت را انتخاب کنید. معمولا از ۱۵ اردیبهشت مرغوب‌ترین گل‌های محمدی را در کاشان و مناطق اطرافش خواهید دید و مزارع گل محمدی در بهترین و زیباترین حالت خود هستند. بنابراین نه‌تنها مراسم گلاب‌گیری را می‌بینید، بلکه می‌توانید از این فضا برای عکاسی استفاده کنید.
به‌علاوه بهترین ساعت چیدن گل‌های محمدی برای مراسم گلاب‌گیری قبل از تابش مستقیم خورشید و در زمانی است که گل‌ها هنوز پژمرده نشده‌اند. این‌کار باعث می‌شود تا گلاب تولید شده از کیفیت بالاتری برخوردار باشد. همچنین لذت چیدن گل‌ها در این ساعات بیشتر است، چرا که خنکی هوا، عطر پیچیده شده در هوا را چند برابر خواهد کرد.
فرایند گلاب‌گیری در کاشان چگونه است؟
در فرایند گلاب‌گیری، به اندازه هر یک کیلو برگ گل محمدی، یک لیتر آب استفاده می‌شود. این ترکیب را درون دیگ مسی ریخته و آن را روی حرارت قرار می‌دهند. با قرار دادن یک درپوش روی دیگ، اجازه می‌دهند تا محتویات داخل آن به خوبی بجوشد. برای آن‌که فاصله‌ای بین دیگ و درب آن نباشد، از یک واشر مخصوص استفاده می‌کنند. این کار باعث می‌شود تا بخارهای ایجاد شده در حین جوش آمدن آب از داخل ظرف خارج نشوند.
روی هر کدام از دیگ‌هایی که روی حرارت قرار داده شده، یک سوراخ وجود دارد. از این سوراخ یک لوله استیل و آلومینیومی خارج می‌شود که سر دیگر آن درون یک پارچ مسی قرار می‌گیرد. فرایند گلاب‌گیری از زمان به جوش آمدن دیگ آغاز می‌شود. در این زمان بخار از طریق لوله داخل یک پارچ بزرگ مسی ریخته می‌شود که در درون آب سرد قرار گرفته است. این بخار در اثر برخورد با بدنه پارچ که کاملا سرد است، تبدیل به گلاب مایع می‌شود. نزدیک به ۵ تا ۷ ساعت این فرایند طول می‌کشد تا در نهایت در هر پارچ به میزان ۳۰ تا ۴۰ لیتر گلاب تولید شود.
گاهی برای تهیه گلاب در مرحله اولیه به جای آب از گلاب استفاده می‌کنند. این گلاب باید بدون بو و فاقد رسوب و ذرات خارجی باشد. این‌کار باعث می‌شود تا عطر و طعم نهایی گلاب تولید شده بهتر باشد. گلاب‌هایی که با این روش تهیه می‌شوند با نام گلاب دو آتیشه به فروش می‌رسند.
تفاوت روش‌های سنتی و صنعتی گلاب گیری
اگر چه در فرایند گلاب گیری کاشان از روش‌های سنتی استفاده می‌شود، اما تولید گلاب به روش صنعتی نیز در برخی از مناطق در حال انجام است. تفاوت اصلی این دو روش، مکانیزه بودن وسایل مورد نیاز در روش صنعتی است. در واقع وسایلی مانند دیگ مسی، تغاری از جنس مفرغ، پارچ مسی دسته‌دار، نی‌های مسی توخالی خمیده، دستگاه حرارتی و حوض که در فرایند سنتی استفاده می‌شود، در صنعت پیشرفته‌تر بوده و دیگر نیازی به نیروی انسانی ندارد.
علاوه بر این در تهیه گلاب باید همه چیز کاملا استریل باشد. هر گونه آلودگی باعث ایجاد قارچ و کپک شده و به دنبال آن کدورت گلاب و تجزیه مواد آن صورت خواهد گرفت. این فرایند باعث می‌شود تا گلاب اثر درمانی خود را از دست بدهد و حتی گاهی عوارض جانبی هم داشته باشد. معمولا در روش‌های سنتی امکان آلودگی در اثر استریل نکردن وسایل وجود دارد، این موضوع در روند صنعتی کمتر دیده می‌شود.
گلاب‌گیری در روستاهای اطراف کاشان
گلاب گیری کاشان در روستاهای اطراف این شهر نیز انجام می‌شود. در این میان می‌توانیم به ون، سار، وادقان، خاوه، قالهر، مرق، ویدوج، کامو، جوشقان قالی و آذران اشاره کنیم که در کوچه‌پس‌کوچه‌های آن‌ها پر از مزارع گل سرخ و گل محمدی است. البته در این مناطق به دلیل قرار گرفتن در ارتفاعات کوهستانی و خنک‌تر بودن هوا، زمان گلاب گیری در خرداد ماه است. در این میان روستاهای وادقان و ون مرغوب‌ترین و غلیظ‌ترین گلاب‌ها را دارند.
آشنایی با انواع گلاب کاشان
با آن‌که روش تهیه گلاب در همه حال به صورت تقطیری و با استفاده از لوازم مشخص است، با این حال با انواع مختلفی از گلاب‌ها در فروشگاه‌های مختلف روبه‌رو هستیم. جدول زیر نام و مشخصات هر کدام از انواع گلاب را به شما نشان داده است:
| نام گلاب | موارد مصرف | ویژگی | روش تهیه |
| گلاب سنگین، ممتاز یا درجه | مصارف خانگی | غلظت خوب / کیفیت بالا | ۱. ریختن ۸۰ لیتر آب در دیگ مسی ۲. اضافه کردن ۳۰ تا ۳۵ کیلوگرم گل سرخ ۳. تهیه ۴۰ لیتر گلاب سنگین |
| گلاب سبک | مصارف خانگی | عطر کمتر | ۱. ریختن ۸۰ لیتر آب در داخل دیگ مسی ۲. اضافه کردن ۱۰ تا ۲۰ کلیوگرم گل سرخ ۳. تولید ۴۰ لیتر گلاب سبک |
| گلاب دو آتیشه | موارد درمانی | غلظت بالا / طعم تلخ و گس | استفاده از گلاب به جای آب در دیگ مسی |
| گلاب سه آتیشه | مصارف خاص | تولید مقدار کمتر / سفارشی | استفاده از گلاب دو آتیشه به جای آب در دیگ مسی |
| گلاب پس آب | مصارف خانگی | رقیق / کیفیت و عطر پایین / اقتصادی | گلاب گیری با استفاده از تفاله‌های گل محمدی باقیمانده از تقطیر قبلی |
شناسایی مرغوب‌ترین گلاب کاشان
مسلما هر فردی به دنبال پیدا کردن بهترین نوع گلاب است اما چگونه می‌توان گلاب مرغوب را شناسایی کرد؟ طعم گس و تلخی اصلی‌ترین ویژگی گلاب خالص است. بنابراین یکی از روش‌های شناسایی، تست کردن طعم آن است. به علاوه باید به شفافیت و رنگ گلاب نیز توجه کنید.
اقامت در کاشان برای شرکت در مراسم گلاب گیری
در این مطلب به طور کامل در مورد گلاب گیری کاشان صحبت کردیم. جالب است بدانید که این روش سنتی در فهرست آثار ملی و معنوی ایران ثبت شده و در حال حاضر نیز پیشنهاد ثبت آن در سازمان یونسکو از سمت ایران ارائه شده و در حال تکمیل است. در طب سنتی از گلاب به میزان زیادی استفاده می‌شود و اثرات خوبی را روی آرامش، تقویت سیستم عصبی، تسکین قلب و مغز، تسکین حلق و حنجره و صدا، تقویت مجاری هوایی و ریه‌ها، رفع بی‌خوابی، کاهش قند خون و سلامت پوست و … دارد.
هر ایرانی برای یکبار هم که شده باید مراسم گلاب گیری را از نزدیک ببیند، چرا که نمادی از فرهنگ اصیل و قدیمی کشورمان است. در اواسط اردیبهشت به دلیل برگزاری این مراسم، کاشان پر از مسافر و گردشگران ایرانی و خارجی است. بنابراین اگر شما هم قصد سفر به این منطقه را دارید، بهتر است با استفاده از سرویس رزرو هتل اسنپ یا رزرو اقامتگاه اقتصادی اسنپ و همچنین سرویس بلیط سفر اسنپ، برنامه خود را از قبل بچینید. همچنین اگر تجربه سفر و بازدید از این مراسم را داشته‌اید، تجربیات و پیشنهادات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
دیدگاهتان را بنویسید