نگاه‌کردن به خطوط سفیدی که هواپیما‌ها از خود در آسمان به‌جای می‌گذارند؛ یکی از لذت‌های کودکی بسیاری از ما بوده است. به‌ویژه اگر در شهر‌هایی با آسمان صاف و آبی زندگی کنید، بسیار بیشتر می‌توانید این خطوط را ببینید. چه چیزی باعث تشکیل این خطوط می‌شود؟ آیا شایعاتی که حول این پدیده شکل‌گرفته صحت دارند؟ آیا همه هواپیما‌ها چنین ردی از خود به‌جای می‌گذارند؟
در این مقاله، ابتدا تاریخچه این پدیده و شایعات شکل‌گرفته حول آن را مرور کرده و سپس علت واقعی آن را توضیح می‌دهیم. در ادامه، بیان می‌کنیم که این اتفاق در چه شرایطی می‌افتد و کاربرد‌ها و معایب آن را نیز شرح خواهیم داد. اگر شما نیز در مورد علت این خطوط سفید رازآلود، کنجکاو هستید با این مقاله همراه باشید.
خط سفید دنباله هواپیما؛ سؤالی به قدمت یک قرن
حوالی سال ۱۹۱۵، در ابتدای جنگ جهانی اول و ۱۲ سال پس از اجرای اولین پرواز کنترل‌شده در جهان، فیزیک‌دان اتریشی رابرت اتنرایش (Robert Ettenreich) در حال تماشای هواپیمایی در آسمان بود که متوجه ابری دراز و سفید در پشت آن شد. او چهار سال بعد در مقاله‌ای این پدیده را به تشکیل ابر‌های کومولوس از گاز‌های خروجی از هواپیما توصیف کرد.
در این مدت و حتی پس از آن، توجه بسیاری دیگر نیز به این پدیده جلب شده بود. در سال ۱۹۱۸، یک کاپیتان ارتش آمریکا با طبعی شاعرانه گفت که گویی هواپیما با قلم سفید خود بر لوح آبی آسمان می‌نویسد!
در طول سال‌ها شایعات زیادی به دنبال این پدیده شکل‌گرفته است. ازجمله اینکه خلبان‌ها تلاش می‌کنند به‌وسیله آن‌ها پیامی را منتقل کنند. یکی از قوی‌ترین این تئوری‌ها، تئوری دنباله‌های شیمیایی یا Chemtrail است که در ادامه آن را بیشتر توضیح می‌دهیم.
دنباله‌های شیمیایی؛ تئوری توطئه یا واقعیت؟
بسیاری از افراد به تئوری‌ای به نام دنباله‌های شیمیایی باور دارند که ادعا می‌کند، هواپیما‌ها به طور عمدی و برنامه‌ریزی‌شده توسط دولت‌ها و با اهدافی مانند کنترل جمعیت یا حتی کنترل اذهان! اقدام به پخش گاز‌های سمی مانند باریوم و غیره در جو می‌کنند. تئوری Chemtrail بیشتر در آمریکا و اروپا طرف‌دار دارد و هنوز هیچ شاهد علمی برای آن پیدا نشده است. بااین‌حال، نتایج تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۶ انجام شده نشان می‌دهد که ۱۰ درصد از آمریکایی‌ها به آن باور داشته و ۲۰ الی ۳۰ درصد دیگر نیز آن را تا حدودی درست می‌دانند.
باور به Chemtrail در اواسط دهه ۲۰۱۰ به اوج خود رسید؛ تا جایی که حدود ۶۱ درصد از پست‌های شبکه‌های اجتماعی در حوزه نگرانی‌های زیست‌محیطی در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۷ به این موضوع مربوط می‌شد. این تئوری که بیشتر شبیه به یک تئوری توطئه است، برای اولین‌بار در دهه ۱۹۹۰ میلادی با منشأ نامعلوم مطرح شد؛ اما در اوایل دهه ۲۰۰۰ به‌شدت گسترش یافت.
تئوری دنباله‌های شیمایی تاکنون به شاخه‌های مختلفی تقسیم شده است. یکی از متأخرترین آن‌ها مدعی است که دولت‌ها از سال‌ها پیش به دنبال زمینه‌سازی برای شیوع بیماری کرونا از این طریق بوده‌اند.
علت خروج دود سفید از هواپیما چیست؟
به گفته اولریش شومان (Ulrich Schumann) پروفسور فیزیک اتمسفر در مرکز هوافضای آلمان (DLR) پس از مشاهدات اولیه در اوایل قرن بیستم، موضوع دنباله‌های سفید هواپیما‌ها برای چندین دهه، موضوع تحقیقات بوده است. او می‌گوید:
«درحالی‌که تئوری‌های اولیه می‌گفتند که این پدیده به علت ارتعاشات ناشی از موتور هواپیما یا اثرات بار‌های الکتریکی ناشی از حرکت این جسم در آسمان است. برخی دیگر مدعی بودند که تشکیل بخار آب فوق اشباع‌شده، دلیل موضوع است که البته فرضیه دوم پس از مدتی رد شد؛ چراکه تصور می‌شد بخار آب بسیار کمی از خروجی‌های دود هواپیما خارج می‌شود».
موضوع ابر سفید دنباله هواپیما در زمان جنگ جهانی دوم بسیار جدی‌تر شد؛ چرا که آن‌ها می‌توانستند برای ردیابی هواپیما‌ها استفاده شوند؛ بنابراین، تحقیقات درباره این موضوع بسیار اهمیت بیشتری پیدا کرد. به گفته پروفسور شومان در طول این جنگ، هواپیما‌ها با ترفند‌های مختلفی مانند تغییر ارتفاع پرواز، سعی می‌کردند از تشکیل این خطوط اجتناب کنند.
افشای راز خط سفید هواپیما
در دهه چهل و اوایل دهه پنجاه میلادی، اولین سرنخ‌ها از دلیل تشکیل خطوط سفید پشت هواپیما به دست آمد. مجموعه این دلایل در معیاری که امروز به نام اشمیت – اپلمن شناخته می‌شود، شرایطی را تعیین می‌کند که برای تشکیل این خطوط لازم هستند. این شرایط شامل عوامل زیر است:
- فشار محیط
- رطوبت
- دمای هوا
نتایج تحقیقات این افراد و دیگر دانشمندان ثابت کرد که دلیل تشکیل این خطوط را به طور خلاصه می‌توان به شکل زیر بیان کرد:
«ابر‌هایی از ذرات یخ که تشکیل آن‌ها به رطوبت بسیار زیاد، درجه دما و فشار هوای بسیار پایین و ذراتی که بخار آب بتواند حول آن متراکم شود، وابسته است».
این خطوط می‌توانند از ۱۰۰ متر تا چندین کیلومتر طول داشته باشند. فرایند تشکیل آن نیز به این صورت است که هیدروژن موجود در دود خارج‌شده از موتور هواپیما با اکسیژن هوا ترکیب‌شده و تشکیل بخار آب می‌دهد. این بخار معمولا در دمای پایین‌تر از منفی ۴۰ درجه فارنهایت که با منفی ۴۰ درجه سلسیوس نیز برابر می‌شود، حول ذرات دوده خارج‌شده از موتور هواپیما، متراکم شده و یخ می‌زند. به گفته پروفسور شومان، این پدیده، شبیه به یخ‌زدن نفس انسان در دمای بسیار پایین در زمستان است. لازم به ذکر بوده که تعداد خط سفید در هوا نشان‌دهنده تعداد موتور‌های هواپیماست.
چرا برخی هواپیما‌ها ابر تولید نمی‌کنند؟
همان‌طور که در قسمت قبل گفتیم، شرایط خاصی برای تشکیل خط سفید پشت حرکت هواپیما باید وجود داشته باشد. همه هواپیما‌ها در شرایط جوی و ارتفاعی پرواز نمی‌کنند که رطوبت، فشار و دمای کافی را برای تشکیل این پدیده داشته باشد. تخمین زده می‌شود که تنها ۱۸ درصد از پرواز با این پدیده همراه هستند. همچنین، به‌طورکلی می‌توان گفت که حداقل ارتفاع لازم به ایجاد این خطوط ۶ کیلومتر است. با افزایش دما و فشار نیز این خطوط رقیق‌تر و کم‌دوام‌تر می‌شوند.
تعداد هواپیما‌هایی که خطوط ماندگار و بلند تولید می‌کنند از این مقدار نیز کمتر است. دلیل این موضوع این است که در هوای خشک به دلیل بروز پدیده تصعید، ابر‌ها به‌سرعت ناپدیدشده و درواقع از جامد به گاز تبدیل می‌شوند. همچنین شرایط جوی در یک ارتفاع ثابت نیز می‌تواند تغییر کند. هواپیما می‌تواند از منطقه‌ای مرطوب با دمای مناسب برای تشکیل ابر وارد منطقه‌ای خشک یا گرم شده و درنتیجه، خط سفیدش نیز ناپدید یا قطع شود.
معایب ابر‌های به‌جای‌مانده از هواپیما
در طول سال‌ها یکی از جدی‌ترین نگرانی‌ها در خصوص ابر‌هایی که توسط هواپیما‌ها تولید می‌شوند، مربوط به عواقب زیست‌محیطی آن‌ها بوده است. سازمان‌های زیست‌محیطی متعدد در اروپا و آمریکا همواره هشدار داده‌اند که این ابر‌ها می‌توانند گرمای تابشی از زمین را به دام انداخته و با اثرات گلخانه‌ای خود، سبب گرمایش بیشتر زمین شوند. به گفته سازمان محیط‌زیست هوانوردی انگلستان (AEF)، حدود ۲٫۵ درصد از CO2 موجود در جو کره زمین، ناشی از این پدیده است. درحالی‌که خود ابر، حداکثر یک ساعت دوام می‌آورد؛ اما CO2 تولیدشده بر اثر آن می‌تواند تا ۱۰۰ سال در جو حاضر باشد.
اثرات سرمایشی ابر‌های تولیدشده از هواپیما
علاوه بر این در اواسط دهه ۱۹۶۰ میلادی ثابت شد که ابر‌های تولیدشده توسط هواپیما‌ها می‌توانند اثرات خنک‌کنندگی منفی برای زمین نیز داشته باشند. دلیل این موضوع، رنگ سفید ابرهاست که باعث بازتاب نور خورشید، قبل از رسیدن آن به زمین می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که این پدیده در طول شب عمدتا باعث گرمایش زمین می‌شود.
یخ‌های هوایی ناشی ابر‌های تولیدشده از هواپیما
تحقیقات زیادی نشان می‌دهند که هواپیما‌ها می‌توانند با اندکی هزینه بیشتر، برای استفاده از سوخت‌های پربازده و باکیفیت که پرواز در ارتفاعات پایین‌تر را آسان کرده و ذرات دوده کمتری تولید می‌کنند، ابر‌های کمتری نیز از خود به‌جای بگذارند.
دیگر خطر ابر‌های تشکیل‌شده از هواپیما‌ها در آسمان این است که در برخی موارد با وزش باد به داخل آن‌ها کریستال‌های حجیم‌تری تشکیل می‌شود که سبب افزایش وزن آن‌ها خواهد شد. ابر‌های سنگین‌تر که اکنون بیشتر به یخ شبیه شده‌اند به سمت زمین متمایل شده و با برخورد با لایه‌های خشک‌تر هوا می‌شکنند. سقوط آن‌ها هرچند نادر است؛ اما می‌تواند خطراتی در پی داشته باشد.
کاربرد ابر‌های به‌جای‌مانده از هواپیما
با وجود معایبی که برای دنباله‌های سفید هواپیما‌ها ذکر کردیم، این پدیده کاربرد‌هایی نیز دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- کمک به پیش‌بینی وضع هوا. درصورتی‌که خطی تشکیل نشود یا سریعا از بین برود، می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت جوی آرام و پایدار برای ساعات یا روز‌های آتی باشد. در غیر این صورت، کارشناسان هواشناسی می‌توانند بارش‌های شدید یا ضعیف را پیش‌بینی کنند.
- پیش‌بینی گردباد و طوفان. الگو‌های حرکتی خطوط سفید هواپیما‌ها می‌توانند به پیش‌بینی گردباد و طوفان کمک کنند. درصورتی‌که حرکت آن‌ها چرخشی باشد، نشان‌دهنده وقوع پدیده‌ای به نام گرداب است. این پدیده با یک ناحیه دوار با نوک‌تیز مشخص می‌شود.
- مانور‌های نمایشی. مانور‌های نمایشی در روز‌های سرد و مرطوب سال، بهترین فرصت را برای ایجاد نقوش جالب در آسمان حتی در ارتفاعات پایین‌تر فراهم می‌کنند.
سخن آخر
حتما شما نیز خطوط سفیدی را که به دنبال حرکت هواپیما‌ها در آسمان ایجاد می‌شوند، دیده‌اید. شاید حتی شایعاتی را پیرامون دلیل تشکیل آن‌ها شنیده باشید؛ یا به طور ساده، آن را دود خارج‌شده از موتور هواپیما بپندارید. واقعیت این است که هیچ‌کدام از این دلایل درست نیستند. این خط سفید، درواقع، ابری است که بر اثر ترکیب هیدروژن موجود در دود خارج‌شده از موتور هواپیما و اکسیژن هوا، تحت شرایط رطوبتی، دمایی و فشاری مشخص، تشکیل می‌شود. کشف این راز از زمان مشاهده این پدیده، بیش از ۳۰ سال زمان برد.
تولید ابر سفید تنها در کمتر از ۲۰ درصد از پرواز‌ها رخ می‌دهد و در بسیاری موارد، پایداری چندانی نیز ندارد. بااین‌حال، دانشمندان همواره نسبت به اثرات زیست‌محیطی این پدیده و نقش آن در گرمایش زمین، هشدار داده‌اند. این خطوط، فوایدی نیز دارند که مهم‌ترین آن‌ها کمک به پیش‌بینی وضعیت هوا است. شاید هواپیمای بعدی که بر آن سوار می‌شوید در ارتفاعی پرواز کند که چنین خطوطی تولید کند. برای رزرو بلیط هواپیمای خود به نقاط مختلف دنیا به ارزان‌ترین و سریع‌ترین شکل ممکن، از طریق سرویس بلیت سفر اسنپ اقدام کنید.
دیدگاهتان را بنویسید