همه ما کم‌و‌بیش با خطوط ریلی آشناییم که مثل شریان‌های حیاتی در سراسر کشورمان پراکنده‌اند، اما درباره قطارهای ناشناخته حومه‌ای کمتر شنیده‌ایم. از خطوط ریلی‌ای صحبت می‌کنیم که شهرک‌های کوچک‌تر را به رینگ‌های اصلی خط راه‌آهن متصل می‌کنند تا فاصله میان قطارهای شهری و برون‌شهری پر شود و دسترسی مسافران خارج شهر به سفر ریلی راحت‌تر باشد. در ادامه همراه ما باشید تا کمی بیشتر با ویژگی این قطارها آشنا شویم و نگاهی به قطارهای حومه‌ای فعال در کشورمان بیندازیم.
قطار حومه‌ای چیست؟
قطار حومه‌ای نوعی سرویس حمل‌و‌نقل ریلی برای اتصال شهرک‌ها و نواحی حومه‌ای کلان‌شهر‌ها به نواحی مرکزی است. این قطارها آلودگی‌های زیست‌محیطی، اتلاف وقت در ترافیک انبوه و هزینه رفت‌و‌آمد از شهرهای اقماری به کلان‌شهر‌ها را کاهش می‌دهند و نقاط دورافتاده از مرکز را به قلب شهر متصل می‌کنند. شعاع راه‌آهن حومه معمولا ۱۵ تا ۱۰۰ کیلومتر از مرکز کلان‌شهر است و با سرعت ۵۰ تا ۲۰۰ کیلومتر حرکت می‌کنند.
عمده مسافران این قطارها آن‌دسته از ساکنان شهرک‌ها و مناطق حومه شهرند که هر روز برای رفت‌و‌برگشت به محل کار خود، رهسپار مرکز شهر می‌شوند. درحالحاضر، در نواحی تهران، آذربایجان، خراسان، جنوب و شمال کشور، شاهد بهره‌برداری فعال و موفقیت‌آمیز از قطارهای حومه‌ای هستیم.
نگاهی به ویژگی قطارهای حومه‌ای
در حالت ایدئال، قطارهای حومه‌ای چند ویژگی برجسته دارند:
- هزینه مقرون‌به‌صرفه مشابه مترو (به‌مراتب کمتر از قطار مسافرتی)؛
- امنیت بیشتر نسبت به تاکسی خطی، موتور و سایر وسایل نقلیه؛
- حجم بزرگ‌تر قطار و فضای بیشتر مسافران برای نشستن؛
- زمان‌بندی مشخص روز و ساعت حرکت با برنامه‌ریزی قبلی؛
- حداقل توقف در ایستگاه‌های بین‌راهی؛
- سرعت بالا.
کدام قطارها در بخش حومه فعال‌اند؟
برای آنکه با انواع قطارهای فعال در بخش حومه‌ای آشنا شوید و امکانات هرکدام را بشناسید، این بخش را بخوانید.
۱. واگن‌های چینی دوطبقه
یکی از انواع رایج قطارهای حومه‌ای، واگن‌های دوطبقه چینی است که طبقه تحتانی و فوقانی آن محل نشستن مسافران است. یک قسمت میانی هم برای استقرار مأموران و تجهیزات برق قطار دارد. ظرفیت واگن‌های این قطار ۱۰۸ نفر است و امکانات خوبی برای سفر دارند:
- سیستم تهویه مطبوع؛
- شیشه دوجداره و بدنه عایق دو لایه برای عایق‌بندی بهتر؛
- سیستم گرمایش خودکار ازطریق المنت‌های برقی؛
- قلاب اتوماتیک جهت کاهش ضربه هنگام توقف و حرکت؛
- سیستم صوتی و تصویری جهت پخش موسیقی و فیلم.
درحالحاضر در راه‌آهن حومه‌ای تهران ـ قم، تهران ـ پیشوا، مسیرهای حومه‌ای جنوب کشور و مسیر مشهد ـ نیشابور، این قطارها تردد می‌کنند.
۲. قطار خودکشش ـ ریل باس ارم
این قطارها با طراحی داخلی ارگونومیک و صندلی اتوبوسی، از یک سیستم محرکه دیزل هیدرولیک برای راه‌اندازی خط ریلی بدون برق استفاده می‌کنند و مسافران را با سرعت ۱۲۰ کیلومتر در ساعت به مقصد می‌رسانند. امکانات این قطارها عبارت‌اند از:
- سرویس بهداشتی ایمن و مدرن؛
- نورپردازی مناسب در سالن‌ها؛
- سیستم تهویه، سرمایش و گرمایش خودکار و پیشرفته؛
- دستگیره‌های مناسب جهت تردد مسافر داخل سالن‌ها
- سیستم‌های صوتی برای پخش صدا در فضای داخلی قطار:
- بلندگوی خارجی برای هشدار به بیرون قطار؛
- کپسول اطفای حریق؛
- محل بار همراه.
درحالحاضر در مسیرهای نسبتا کوتاه مثل تهران ـ پرند، تهران ـ هشتگرد و گرگان ـ پل‌سفید شاهد بهره‌برداری از این نوع قطارهای حومه‌ای هستیم.
۳. قطار خودکشش ـ ترن ست پردیس
ترن ست یکی دیگر از انواع قطارهای اتوبوسی موجود در کشور است که با سرعت بالای ۱۶۰ کیلومتر در ساعت حرکت می‌کند و صندلی‌های ویژه، شبیه صندلی‌های هواپیما دارد! مأموران این قطارها، قبل از حرکت، استفاده صحیح از امکانات و تجهیزات قطار را به مسافران آموزش می‌دهند. در سفر با این قطار از امکانات زیر برخوردار هستید:
- خدمات کترینگ و پذیرایی وعده صبحانه و نهار در برخی مسیرها؛
- سیستم سرمایش با عملکرد خودکار، نصب‌شده روی سقف واگن‌ها؛
- سیستم صوتی تصویری مرکزی جهت پخش فیلم و موسیقی؛
- بدنه عایق قطار نسبت به ورود گرد‌و‌غبار و برف‌و‌باران؛
- دسترسی مسافران به هدفون برای تماشای فیلم یا شنیدن موسیقی؛
- سرویس بهداشتی با سیستم بسته و ایمن.
درحالحاضر در مسیرهای تهران ـ مشهد، تهران ـ یزد، تهران ـ میانه و تهران ـ قم، این قطارهای حومه‌ای به کار گرفته می‌شوند.
قطار حومه‌ای در مسیرهای داخلی
قطار حومه‌ای در ایران سابقه چندان زیادی ندارد؛ اما سال‌هاست در تمام دنیا، دشواری‌های پیش روی مسافران حومه شهر را در تردد به مناطق مرکزی از بین می‌برد. درحالحاضر، امکان استفاده از خدمات قطار حومه‌ای تنها در چند استان کشورمان وجود دارد. در ادامه درباره معروف‌ترین مسیرهای این نوع راه‌آهن صحبت می‌کنیم.
۱. قطار حومه‌ای مشهد ـ سرخس
پیش‌از آنکه سراغ پروژه‌های موفق و خوش‌استقبال قطار ریلی در پایتخت برویم، اجازه دهید یکی از موفق‌ترین مسیرهای قطار حومه‌ای در کشور را معرفی کنیم: قطار حومه‌ای مشهد ـ سرخس. ایستگاه‌های قطاری این مسیر در نزدیکی شهر واقع شده‌اند و برای سفر راحت‌تر مسافران، ۲ قطار ارائه می‌کند.
۲. قطار حومه‌ای تبریز ـ تربیت معلم
به‌دلیل استقبال عالی دانشجویان شهید مدنی آذربایجان از قطار حومه‌ای تبریز به تربیت معلم، این راه‌آهن حومه‌ای در جایگاه خطوط ریلی پرطرف‌دار و موفق قرار گرفت. این قطار مخصوصا برای جابه‌جایی دانشجویان این دانشگاه احداث شده و میانگین تعداد مسافران آن، روزانه ۲۰۰ نفر است. در شهر تبریز، قطار حومه‌ای تبریز ـ جلفا را هم می‌توان جزو قطارهای پرمسافر در نظر گرفت.
۳. قطار حومه‌ای قم ـ تهران
یکی از پرترددترین خطوط ریلی کشور که زیرمجموعه قطارهای حومه‌ای به‌حساب می‌آید، راه‌آهن قم ـ تهران است. نقش مهم این مسیر ریلی در کاهش ترافیک جاده قم ـ تهران انکارکردنی نیست. مسافران در ایستگاه قطار قم (در نزدیکی حرم) سوار قطار و در ایستگاه راه‌آهن تهران (واقع در میدان راه‌آهن) پیاده می‌شوند (یا بالعکس). رفت و برگشت قطار در این مسیر ریلی ۲ ساعت زمان می‌برد.
۴. قطار حومه‌ای هشتگرد به جنوب تهران و از جنوب به غرب تهران
یکی از قطارهای حومه‌ای که استقبال چندانی از آن نشد، قطار هشتگرد به جنوب تهران است که بعد از رسیدن به مقصد اول، به‌سمت غرب تهران حرکت می‌کند. از‌آنجا‌که مسیر آزادراه تهران کرج با خودرو سریع‌تر از قطار حومه‌ای است و اینکه ایستگاه قطار در جنوب تهرات واقع شده، بیشتر مسافران ترجیح می‌دهند با خودرو سفر کنند یا دست‌کم خود را به مترو گلشهر برسانند و از آنجا راهی ایستگاه صادقیه شوند.
۵. قطار حومه‌ای قزوین به تهران
قطار حومه‌ای قزوین تهران با سرویس سریع‌السیر، بدون لحظه‌ای توقف، مسافران را به مقصد می‌رساند. تردد زیاد مسافران در این مسیر، قطار حومه‌ای را به یک انتخاب محبوب میان عموم مسافران تبدیل کرده است. با وجود اینکه قطارهای معمولی مسافربری (غیرحومه‌ای) نیز در این مسیر فعالیت دارند، بلیط قطارهای حومه‌ای پرفروش و صندلی قطارها همیشه پر است. قطار حومه قزوین تهران را می‌توان یکی از موفق‌ترین پروژه‌های قطار حومه‌ای در کشور معرفی کرد.
ایستگاه‌های کمتر، فواصل بیشتر
معمولا فاصله ایستگاه‌های قطار حومه‌ای نسبت به ایستگاه‌های قطار شهری طولانی‌تر و تعداد ایستگاه‌ها کمتر است. با توجه به دامنه ۱۵ تا ۲۰۰کیلومتری راه‌آهن، ممکن است قطار بین دو یا چند شهر حرکت کند و کمترین میزان توقف را داشته باشد. در نظر داشته باشید که این قطارها نسبت به قطارهای شهری، تعداد دفعات کمتری سفر می‌کنند و فاصله زمانی ثابت ندارند بلکه برای هر مسیر، یک جدول زمانی مشخص و ازپیش‌تعیین‌شده‌ای وجود دارد که طبق آن حرکت می‌کند. جالب است بدانید که مسیر حرکت این قطارها اغلب به‌صورت اشتراکی در اختیار قطارهای باری و بین‌شهری هم قرار می‌گیرد.
- ایستگاه‌های مسیر قم به تهران: جمکران – قم – محمدیه – اسلامشهر – تپه سفید – تهران؛
- ایستگاه‌های مسیر پرند به تهران: پرند ـ رباط کریم ـ نصیر شهر – گلستان ـ نسیم‌شهر ـ اسلامشهر ـ تپه سفید ـ تهران؛
- ایستگاه‌های مسیر قزوین به تهران: قزوین – آبیک – هشتگرد – کرج – شهرقدس – تهران؛
- ایستگاه‌های مسیر شمال: پل سفید – شیرگاه ـ ساری – بهشهر – بندر گز – بندر ترکم – گرگان؛
- ایستگاه‌های مسیر اندیمشک به اهواز: اندیمشک – سبزاب – شوش – هفت تپه – میان‌آب – آهودشت – بامدژ – خاور – نظامیه – اهواز؛
- ایستگاه‌های مسیر اندیمیشک به دورود: اندیمشک – دوکوهه – گل محک – بالارود ـ مازو – شهبازان – تله زنگ – تنگ‌پنج – تنگ‌هفت – کشور – چمسنگر – سپیددشت – بیشه – قارون – دورود
- ایستگاه‌های مسیر سرخس به مشهد: سرخس – گنبدلی – رباط شرف – مرزداران – مختوم‌قلی – رباط ماهی – شهید مطهری – سلام – مشهد
- ایستگاه‌های مسیر تبریز جلفا: تبریز – سهلان – صوفیا – پیام – مرند – هرزند – گرگر ـ جلفا
چرا کمتر درباره قطار حومه‌ای شنیده‌ایم؟
قطارهای حومه‌ای به‌رغم هدف مثبتی که دنبال می‌کنند و عملکرد موفقی که دارند، کمتر از آنچه انتظار می‌رود روی زبان‌ها افتاده‌اند. دلیل این ناشناخته‌ماندن می‌تواند جانمایی نامناسب ایستگاه‌ها باشد. با یک مقایسه ساده می‌توان به عمق این مسئله پی برد. مسیر قطار حومه ای تبریز ـ تربیت معلم و موقعیت خوب ایستگاه‌ها، استقبال خوب دانشجویان دانشگاه شهید مدنی را به‌دنبال داشت و این قطار حومه‌ای را محبوب و پربار کرد اما برای ساکنان شاغل تهران که مقصد اکثر آنها مناطق شمالی و غرب تهران است، ایستگاه قطار حومه در مناطق جنوبی شهر کار‌آمد نیست و ناچارند به روش‌های دیگر حمل‌و‌نقل روی بیاورند. بنابراین می‌توان گفت موقعیت مناسب ایستگاه‌ها تأثیر چشمگیری بر محبوبیت قطارهای حومه می‌گذارد.
شما بگویید
تابه‌حال تجربه نشستن در قطارهای حومه‌ای را داشته‌اید؟ جای خالی این قطارها را در کدام بخش‌های دیگر کشورمان خالی می‌بینید؟ منتظر شنیدن نظرات‌تان هستیم.
دیدگاهتان را بنویسید