شب یلدا عزیز و مهم است. پاسداری از سنت‌های زیبا که با دورهمی‌های شیرین همراه‌اند، ارزش زیادی دارد. این شب که با نام شب چله هم معروف است، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده و شهرتی جهانی دارد. هرسال، آخرین روز پاییز را جشن می‌گیریم و تا پاسی از شب بیدار می‌نشینیم تا از زمستانی که نوید بهار را بعد از خود می‌دهد، استقبال کنیم. زمستان همیشه دروازه امیدمان به‌سوی سبزی بهار است. جشن‌گرفتن پاقدم امید هرسال در یلدا از کجا سرچشمه می‌گیرد؟ ماجرای شب چله چیست؟ در ادامه برایتان بیشتر خواهیم گفت.
چرا شب یلدا را جشن می‌گیریم؟
شب یلدا قدمت زیادی دارد. مروری بر مراجع تاریخی نشان می‌دهد که از سالیان بسیار دور از حوالی زمان پادشاهی داریوش یکم تاکنون، این شب را جشن می‌گرفته‌ایم. یلدا رسمی باستانی است که تداومش در طول تاریخ ارزش زیادی دارد. فقط بحث یک دورهمی ساده در طولانی‌ترین شب سال نیست؛ حرف از حفظ فرهنگ و تاریخ است.
در گذشته‌ها که کار و جریان زندگی آدم‌ها بیشتر وابسته به آب‌وهوا و تاریکی و روشنی روزها بوده، طول روز و شب هم اهمیت زیادی داشته است. لمس طبیعت از نزدیک و نقش آن در پیش‌برد زندگی باعث شده بود که بلندترشدن روزهای سال بعد از نخستین شب زمستان مورد قدردانی قرار بگیرد.
آدم‌ها از اینکه روزهای سرد و کوتاه روبه بلندی می‌رفتند، سرشوق می‌شدند. برای همین در طی جشن یلدا به استقبال روزهای بلندتر و روشن‌تر می‌رفتند. با یلدا انگار نوید روشنی و پیروزشدن در برابر سیاهی شب‌ها پاس داشته می‌شود.
«سفارش انلاین غذا برای شب یلدا»
روایت‌هایی از شب یلدا
شب یلدا مراسمی بسیار نمادین است. حرف از تمثیل‌های مختلفی در برگزاری آن به‌میان است، برای مثال:
- همدل‌شدن و همراهی با هم برای نبرد با تاریکی و شکست‌دادن طولانی‌ترین شب سیاهی در استقبال از روزهای بلندتر.
- روشن‌کردن آتش و چراغ خانه‌ها برای مقابله با تاریکی اهریمن و رسیدن به روشنایی.
- تولد خورشید و شروع خلقت دنیا.
شب یلدا کی هست و چطور جشن گرفته می‌شود؟
احتمالا کسی نیست که نداند شب یلدا کی هست. تاریخ شب یلدا را اغلب ما می‌دانیم اما شاید ندانید تاریخچه شب یلدا به هفت‌هزارسال پیش می‌رسد. باستان‌شناسان ردپایی از این شب تاریخی را در کتیبه‌ها و آثار عتیقه‌ای از گذشته‌های دور پیدا کرده‌اند. به‌طور رسمی هم، این شب دوست‌داشتنی در حدود ۵۰۰ سال پیش در زمان داریوش اول به تقویم رسمی ایرانیان اضافه شده است.
شب ۳۰ آذر که فرامی‌رسد، ایرانیان این جشن را برگزار می‌کنند و دورهم جمع می‌شوند. از جمله رسوم این شب باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- برپاکردن آتش؛
- شعر و قصه‌خوانی؛
- چیدن سفره.
حتما بخوانید: غذاهای مخصوص شب یلدا که باید بشناسید!
برپاکردن آتش
آتش روشن‌کردن رسم شب یلدا در گذشته‌ها بوده است. از آنجا که نور نمادی از خورشید است، مردم با افروختن آتش و جمع‌شدن دور آن به نور و روزهای بلند سلام می‌کرده‌اند. برخی کارشناسان و تاریخ‌دانان هم معتقدند که روشن‌کردن آتش برای رفع نحسی اهریمن بوده است.
درهرحال، این رسم زیبا در دورهمی‌های یلدایی نقش مهمی داشته است. روشن‌کردن آتش و برپایی کرسی هم در گذشته‌ها به‌راه بوده است. یادآوری این سنت‌های جالب می‌تواند رنگ‌وبوی خاصی به شب یلدا ۱۴۰۲ هم بدهد. تکرار این رسوم را به‌خاطر داشته باشید و دورهمی‌هایتان را متفاوت‌تر از همیشه برگزار کنید.
شعر و قصه‌خوانی
شعر و ادبیات در تاریخ و فرهنگی ایرانی نقش مهمی دارد. چهره‌های ادبی وطن در دنیا مثال ندارند. آثاری که از آنها باقی مانده، برای عام‌وخاص حرف‌هایی زیبا و پرنکته به ارمغان می‌آورند. در شب یلدا هم شعر و قصه‌خوانی از رسوم مهم است:
- سرزدن به دیوان حافظ و خواندن اشعارش؛ مرور بیت‌هایی از حافظ و فال‌گرفتن با نیت‌های مختلف از جمله رسوم موردعلاقه ایرانیان است.
- خواندن داستانی‌هایی از شاهنامه؛ در شب چله، خواندن اشعار و داستان‌هایی از ادبیات کهن هم رواج داشته و دارد.
چیدن سفره
از گذشته تاکنون، یکی از محبوب‌ترین بخش‌های شب یلدا چیدن سفره‌های مخصوص بوده است. در روزگاران قدیم به این سفره «میزَد» می‌گفتند و در آن انواع میوه‌های خشک و تازه، آجیل و اشیایی مخصوص برای تزیین می‌چیده‌اند. از اشیای موجود در این سفره باید به آتشدان، عطردان و بخوردان اشاره کنیم.
خوراکی‌های محبوب جشن‌گرفتن این شب هم شامل موارد زیر هستند:
- انار؛
- سنجد؛
- هندوانه؛
- برگه هلو؛
- انواع آجیل؛
- سیب سرخ.
اگر کمی دقت کنید، متوجه می‌شوید که بیشتر خوراکی‌های سفره یلدایی قرمزرنگ هستند. این موضوع هم دلیل و ریشه‌ای نمادین دارد. نیاکان ایرانی‌ها به آیین مهر و ستایش نور و خورشید اعتقاد داشته‌اند. رنگ سرخ هم نمادی از خورشید بوده است.
با گذاشتن عناصری سرخ بر سر سفره شب چله، نوعی ادای احترام به آن آیین انجام می‌شده است. این رسم تا امروز هم ادامه دارد. در این شب، آش‌های محلی مختلف در هر استانی پخته می‌شود و برخی هم ترجیح می‌دهند که در دورهمی‌هایشان، سبزی‌پلو با ماهی میل کنند.
رسم شب یلدا برای عروس
بردن خُنچه یا خمچه برای نوعروسان در شب چله هم از سنت‌های زیبای ایرانی است. این رسم در خراسان و بسیاری از شهرهای ایرانی وجود داشته و دارد. خنچه سینی بزرگی است که در آن کادو یلدایی برای عروس و داماد قرار می‌دهند.
مراسم شب یلدا برای عروس در منزل پدری او برپا می‌شده و می‌شود. انتخاب هدیه یلدایی در گرو سلیقه و بودجه کسانی است که آن را پیشکش می‌کنند. در گذشته در خنچه، از آجیل و خوردنی‌های مختلف تا پوشاک می‌چیده‌اند.
این روزها، اوضاع کمی فرق می‌کند. شکل‌وشمایل جشن‌ها عوض شده است و افراد بنا به سلیقه و نیازهای خودشان کادو شب یلدایی در نظر می‌گیرند. برخی هم به‌واسطه هزینه‌های زیاد و گرانی، اعتقادی به برپایی چنین رسومی ندارند.
یلدا در یونسکو
جشن یلدا در فهرست میراث فرهنگی و معنوی ایرانی و افغانستانی یونسکو قرار دارد. سالیان طولانی، کشور آذربایجان در پی ثبت این شب به‌عنوان میراثی فرهنگی از خود بود اما ریشه این جشن باستانی به ایران و افغانستان بازمی‌گردد.
امسال هم یلدا را جشن می‌گیریم. دور هم جمع می‌شویم و سعی می‌کنیم با هر سلیقه و بودجه‌ای از سنت‌های فرهنگی و تاریخی‌مان پاسداری کنیم. ارزش وطن به حفظ رسوم دیرینه زیبا، نمادهای فرهنگی و انتقالش به نسل‌های آینده است.
فرقی نمی‌کند که با تبادل کارت پستال یلدا، آن را به‌هم یادآوری می‌کنیم یا مهمانی‌های بزرگ و مجلل می‌گیریم؛ در هرحال، یلدا از حافظه تاریخی‌مان و خاطرات شیرین کودکی ما حذف نخواهد شد.
پایان شب سیه سپید است
یلدا یادآور این است که حتی بلندترین شب سال هم تمام می‌شود: خورشید روز را با خودش می‌آورد و تاریکی جایش را به روشنایی می‌دهد. این چیزی است که بی‌شک ارزش جشن گرفتن دارد. از روشن‌کردن آتش تا قصه‌گویی و پختن و خوردن دسته‌جمعی، همه کارهایی هستند که برای گذر از تاریکی شب در کنار هم انجام می‌دهیم. بزرگداشت این سنت دیرینه ایرانی هم لذت دارد و هم امید می‌‌بخشد.
شما چطور شب چله ۱۴۰۲ را جشن می‌گیرید؟ آداب‌ورسومی که شما در این شب به جا می‌آورید چیست؟ کدام‌یک را بیشتر دوست دارید؟ به ما بگویید که یلدا برای شما یادآور چه چیز‌هایی است.
دیدگاهتان را بنویسید