یکی از زیبایی‌های وصف ناپذیر شهر شیراز، باغ ارم یا باغ گیاه شناسی آن است. یک باغ کوچک زیبا که به روش باغ سازی ایرانی ساخته شدهاست و در آن انواع و اقسام گل‌ها و گیاهان از سراسر دنیا دیده می‌شود. بنای اصلی منسوب به دوره قاجار است و عمارت کوشک هسته اصلی و مرکزی این باغ محسوب می‌شود. در حال حاضر نیز زیر نظر اداره میراث فرهنگی و گردشگری و همچنین دانشگاه علوم پزشکی شیراز اداره می‌شود. درختان نارنج و سرو از عمده گیاهانی هستند که شما می‌توانید آن‌ها را در باغ ارم مشاهده کنید. مساحت این باغ ۱۱۰ هزار و ۳۸۰ متر است و به تاریخ ۱۴ آبان ماه ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شدهاست.
گذر تاریخ بر پیکر باغ ارم شیراز
تاریخ دقیق ساخت باغ ارم و نام سازنده آن هنوز مشخص نیست. تنها اسناد باقی مانده، سفرنامه‌هایی است که نشان دهنده ساخت باغ در قرون ده و یازده هجری شمسی هستند. البته برخی، تاریخ ساخت این باغ را مربوط به دوره سلجوقیان می‌دانند. زیرا در آن دوران بود که اتابک قراچه حکمران وقت فارس، اقدام به ساخت چندین باغ در شهر شیراز کرد که احتمالا یکی از آن‌ها باغ ارم بوده‌است. البته برخی بر این باورند که باغ ارم در دوره آل مظفر، گورکانیان و آله اینجو نیز وجود داشته‌است. با این حال هنوز اطلاعات موثق و معتبری در مورد این باغ و زمان ساخت آن وجود ندارد. اما از روی یکی از غزلیات حافظ می‌توان فهمید که این باغ در آن دوران تحت اختیار آل اینجو قرار داشته‌است.
در دوران بعد، باغ به دست آل مظفر افتاد و تا زمان صفویان اطلاعات دقیقی از آن در دست نیست. درست از زمان صفویان به بعد بود که باغ‌های شهر شیراز توسعه پیدا کردند. در انتهای دوران حکومت زندیه و و به مدت ۷۵ سال، باغ تحت اختیار ایل قشقایی درآمد. آن‌ها برای برپا کردن مقر فرمانروایی، یک عمارت در باغ ساختند. بعد از این دوران بود که ناصرالدین شاه قاجار نیز تصمیم به برپایی یک امارت در این باغ گرفت که ساخت آن چند سال به طول انجامید.
باغ ارم از قاجار تا امروز
براساس شواهد و مدارک موجود، ساختمان اصلی باغ ارم تا دوران حکومت ناصرالدین شاه برپا بود. پس از آن که باغ توسط حاج نصیرالملک شیرازی خریداری شد، ظاهراً امارت فعلی در آن بنا شده و تا به امروز در آن باقی مانده است. بعد از آن ابوالقاسم خان نصیرالملک، خواهرزاده حاج نصیرالملک شیرازی و البته داماد وی، تمامی تزیینات رها شده و نیمه کاره را شخصاً تکمیل می‌کند. بر بالای سردر ورودی شمال شرقی نیز یک کتیبه سنگ مرمر نصب می‌شود که با خط خوش نستعلیق بر روی آن این گونه می‌نویسند :
“از وزیر شه نصیرالملک راد، دائمش باغ ارم آباد باد”
این نوشته متعلق به زمانی است که حکمرانی فارس در دوران سلطنت مظفرالدین شاه قاجار به نصیرالملک داده شده‌بود. سرانجام باغ ارم تحت مالکیت همسر شاه پهلوی در آمده و ایشان باغ را به دانشگاه علوم پزشکی شیراز واگذار کردند.
گاهی اوقات نیز برای پذیرایی از کاخ آن استفاده می‌شد. البته ساختمان اصلی بر اثر عوامل طبیعی به شدت مخروب شد. اما در بازه زمانی سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۰ تعمیراتی مناسب و اساسی بر روی بنا انجام گرفت. همچنین از یک دیواره کوتاه سنگی با نرده‌های آهنی به جای دیوار اصلی واقعی استفاده کردند. تزیینات در بخش‌های مختلف نیز مرمت شد و نقاشی‌ها، آینه کاری‌ها، ایوان‌ها و اتاق‌ها نیز به خوبی مرمت و بازسازی شدند. بد نیست بدانید که این باغ در تاریخ ۶ تیرماه ۱۳۹۰ و درست در سی و پنجمین اجلاس بین المللی کمیته میراث جهانی یونسکو، در فهرست میراث جهانی نیز به ثبت رسید.
مکان‌یابی و آدرس باغ ارم
اگر بلیط هواپیما تهران شیراز را تهیه کرده و به سمت شیراز و بازدید باغ ارم هستید، باغ ارم شیراز دقیقا در خیابان ارم، نزدیک به میدان ارم قرار دارد. ساختمان دانشگاه و خوابگاه ارم نیز در مقابل آن است. از باغ ارم اگر تقریباً ۱۵ دقیقه پیاده روی کنید، می‌توانید به راحتی به نزدیک‌ترین ایستگاه مترو برسید. ایستگاه مترو نمازی که از آن جا شما را مستقیم به فرودگاه شهید دستغیب خواهد برد.
دسترسی با خودروی شخصی نیز از سمت شمال شیراز یعنی دروازه قرآن و سپس بلوار جمهوری، از سمت جنوب شهر یعنی فلکه گاز وسپس خیابان ارم و همینطور از سمت غرب یعنی خیابان ملاصدرا به خیابان ارم، امکان پذیر است. تمامی مسیرها به باغ ارم دسترسی اولیه و سریعی دارند و شما از هر کجای شیراز که باشید به راحتی می‌توانید خود را به باغ ارم برسانید.
- ساعات بازدید از مجموعه:
- در دو ماهه اول سال ساعت بازدید از ۸ صبح تا ۸ شب به صورت یک سره خواهد بود.
- در چهار ماه بعد یعنی آخرین ماه بهار و ۳ ماه تابستان از ساعت ۸ صبح تا ۱ بعدازظهر و ساعت ۵ بعدازظهر تا ۸:۳۰ شب خواهد بود.
- و در ۶ ماهه دوم یعنی پاییز و زمستان نیز از ساعت ۸ صبح تا ۱ بعدازظهر و ۲:۳۰ بعدازظهر تا ۵ بعدازظهر می‌توانید از باغ ارم دیدن کنید.
ضمن این‌که در تعطیلاتی مانند تاسوعا و عاشورا، ۲۸صفر، ۲۵ شوال، ۲۱ رمضان و ۱۴ خرداد نیز باغ ارم تعطیل است.
معماری عمارت و باغ ارم شیراز
زمین باغ ارم مستطیل شکل بوده و حصار دور آن نیز از یک دیوار گلی تشکیل شدهاست. اما در حال حاضر به جای دیوار از نرده استفاده کرده‌اند. شیب بخش غربی از بخش شرقی بیشتر است. برای مرتفع شدن این شیب، از پله‌های متعددی استفاده شدهاست. بنای کوشک نیز در قسمت غربی واقع شده که شامل عمارت‌های اندرونی و اصلی است. ارتفاع این قسمت نیز نسبت به سایر نقاط بیشتر است. درست مانند باغ سازی ایرانی، در مقابل عمارت اصلی، یک استخر قرار دارد که عمق آن نیم متر و مساحت آن ۳۳۵ متر است. قدمت آن دقیقاً به دوران جانی خان ایلخان بر‌می‌گردد.
البته عمق این استخر در گذشته بیشتر بوده‌است که بعد از بازسازی، عمق آن را کم کرده‌اند. چهار نخل در چهار گوشه استخر قرار دارد و در اطراف آن نیز باغچه‌های گُل کاری شده تعبیه شدهاست. در سرتاسر این باغ با الگوبرداری از باغ سازی ایرانی، جوی‌های آب جریان دارد که همگی از حوض اصلی انشعاب می‌گیرند. به عبارتی آب جوی‌ها از حوض کوچکی که در تالار حوض خانه قرار دارد عبور می‌کند و سپس به سمت حوض اصلی و بزرگ روبروی عمارت می‌رود. از آنجا نیز به جوی‌های کوچکی که در تمام باغ ارم پخش شده‌اند، می‌رسد. ورودی اصلی باغ ارم در سمت شمال بلوار ارم واقع شدهاست و اضلاع دیگر آن به خانه‌های مسکونی، بلوار جمهوری و بلوار ارم محدود می‌شوند.
بنای اصلی باغ ارم
همان‌طور که در قسمت قبل نیز اشاره کردیم بنای اصلی باغ ارم در سمت غرب این مجموعه قرار دارد که جذابیت آن غیرقابل انکار است. این ساختمان ۳ طبقه با پشت‌بام شیروانی، تزییناتی مثل گچبری و نقاشی، حجاری، کاشی کاری، منبت کاری، پنجره‌های مشبک آهنی و زیبایی‌های وصف نشدنی زیادی دارد. معماری عمارت دقیقاً به سبک معماری دوره قاجار است و اصول زندیه و صفویه را نیز به خوبی رعایت کرده‌است. درها و پنجره‌ها به شدت زیبا هستند و متریال به کار رفته در آن‌ها چوب ساج بوده‌است.
درها و پنجره‌ها هنوز فرم اصلی خود را با قدرت حفظ کرده‌اند. نکته مهم دیگر این‌که از سمت غرب، زمین‌های زیادی به باغ ارم اضافه شدهاست. به عبارتی در گذشته، این منطقه یک روستا بوده که در دوران پهلوی خریداری شده و به باغ ارم ضمیمه گشته‌است. از جمله دیدنی‌های باغ ارم، موزه سنگ و گوهر دریای نور است که در سال ۱۳۹۰ فعالیت خود را آغاز کرده و بیش از ۱۴۰ گونه گوهر و سنگ قیمتی از سراسر دنیا در آن یافت می‌شود.
گذری بر عمارت و اندرونی آن
همان‌طور که پیشتر نیز اشاره کردیم بنای باغ ارم یک بنای سه طبقه است. طبقه اول همان تالار حوضخانه بوده که هم سطح با زمین است ویک مکان خنک برای فرار از گرمای تابستان به حساب می‌آید. سقف و دیواره‌ها با تزیینات متعددی از کاشی‌های هفت رنگ و حجاری‌های باشکوه پوشیده شده‌اند.
طبقه دوم قسمت‌های مختلفی مانند سالنآ ایوان و راهرو دارد که البته سقف آن کمی بلندتر است. از ویژگی‌های خاص آن نیز دو ستون عظیم گچبری شده در سه طرف عمارت است. ضمن این‌که در هر دو طبقه اول و دوم، در جبهه جنوبی آشپزخانه عمارت قرار دارد که درست بر روی یکدیگر جانمایی شده‌اند.
طبقه سوم نیز درست همانند طبقه دوم بوده‌است و پنجره‌هایی رو به ایوان اصلی مجموعه دارد.این طبقه سه اتاق و یک سالن بزرگ نیز دارد که هر دو سالن، سقف و تیرچه‌های چوبی دارند و در آن‌ها نقاشی‌های اسلیمی شکارگاه، چهره زنان و گل و بوته به وضوح دیده می‌شود. به عبارتی در بیشتر اماکن تاریخی شهر شیراز شما به راحتی می‌توانید نقاشی عصر قاجار را مشاهده کنید.
همچنین نمای اصلی رو به عمارت تعبیه شده و تاج بالای نما با کاشی کاری‌های معروف هفت رنگ تزیین شده است. ضمن این‌که زیباترین تزیین بنای باغ ارم تصویری از داریوش هخامنشی و همینطور شکار شدن آهو توسط پلنگ است که هر بیننده‌ای با دیدن آن انگشت حیرت به دهان می‌گیرد.
دیگر بناهای گیاهشناسی ارم
قسمت‌های دیگرباغ ارم شامل اندرون، بخش اداری و شرق باغ است. بخش اندرون عمارت مجموعه باغ ارم از پنج اتاق و دو سالن تشکیل شدهاست که درست در سمت غرب مجموعه و پشت ساختمان اصلی وقرار دارند. عمارت اندرون، تزیینات زیادی دارد و چیزی از عمارت اصلی باغ کم ندارد. در پیشانی بنا نیز ما با تزیینات کاشی کاری متعلق به دوره قاجار رو به رو هستیم. بخش اداری ۸ اتاق دارد که در جوار عمارت اصلی واقع شدهاست که در سال‌های اخیر این قسمت را مرمت کرده‌اند. این بخش در حال حاضر برای امور اداری و استقرار واحد بررسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در شرق باغ و در قسمت انتهایی نیز دو اتاق بزرگ درست در کنار ورودی شرقی تعبیه شدهاست که کارکنان و نگهبانان از آن استفاده می‌کنند.
گذرگاه‌های باغ ارم و پوشش گیاهی غالب آن
گذرگاهی که در وسط باغ ارم قرار گرفته‌است، یکی از زیباترین گذرگاه‌های مجموعه به حساب می‌آید. در هر دو طرف آن درختان سرو سر به فلک کشیده، قامت راست کرده‌اند. غیرممکن است که وارد این گذرگاه‌ها شوید و محو تماشای زیبایی آن‌ها نباشید. در سمت چپ ورودی گذر سرهنگ قرار گرفته‌است که سروهای موجود در آن قدمتی بیش از هزار سال و ارتفاعی تا ۳۵ متر دارند. گذرگاه اصلی از غرب به شرق کشیده شدهاست و انتهای آن نیز به قسمت انتهایی مجموعه می‌رسد.
جوی‌های آب نیز از میان گذرگاه‌ها رد شده‌اند و به سبک باغ سازی ایرانی، باغ ارم را به قسمت‌های مختلف و منظمی تقسیم کرده‌اند. برای همسان سازی و مرتفع شدن شیب باغ نیز از پله‌های متعددی استفاده شدهاست. منبعی که آب باغ ارم را تامین می‌کند از قنات نهر اعظم است. می‌توان گفت که این قنات بزرگ‌ترین قنات شیراز به حساب می‌آید. همچنین دو حلقه چاه بزرگ نیز در این باغ و در گذر زمان حفر شدهاست که از آن‌ها برای آبیاری گل‌ها و گیاهان مجموعه استفاده می‌کنند.
پوشش گیاهی مجموعه
پوشش گیاهی مجموعه باغ ارم به قدری متنوع است که شما در بدو ورود، خود را در یک نمایشگاه و باغ طبیعی گل و گیاه پیدا خواهید کرد. در این باغ انواع گل‌ها و گیاهان تزیینی به منظور پژوهش و آموزش برای دانشگاه علوم پزشکی شیراز کاشته و نگهداری می‌شوند. اگر به شیراز رفتید و سری به باغ ارم زدید حتما در ضلع غربی به قسمت نگهداری گل‌های رز رفته و از زیبایی بی‌نظیر این بخش لذت ببرید.
تنوع گل‌ها و گیاهان در این باغ، به بیش از ۲۰۰ گونه نادر و جهانی می‌رسد. گل‌ها شامل میمون، میخک، نسترن، سنبل درختی، طاووس، ژاله، بنفشه، اطلسی، رز، آلاله، آهار، گل ساعتی، شاه پسند، نیلوفر، شیپوری، یاس زرد، داوودی و غیره است. درختان ثمرده نیز شامل سیب، بادام، گردو، نارنج، خرمالو، ازگیل، انار و گلابی و درختان همیشه سبز وغیرمثمر هم شامل اکالیپتوس، کاج، افرا، سروناز، ارغوان، زبان گنجشک، سپیدار، بید مجنون، بیدمشک و غیره است.
بهترین فصل برای بازدید از باغ ارم
واقعیت این است که باغ ارم در تمام فصول زیباست. تنوع پوشش گیاهی در این باغ زیاد است و به همین دلیل در تمام فصول زیبایی‌های نفس‌گیر و وصف‌ناپذیر خود را دارد. به عبارتی بهار و تابستان، پاییز و زمستان فرقی ندارد! هر کدام از این فصول در باغ ارم شیراز، دیدنی، خاص و به شدت عجیب و غریب هستند.
شیراز و آب رکنی و این باد خوش نسیم
در این مطلب، از باغ ارم شیراز برای شما گفتیم و به توصیف زیبایی‌های وصف نشدنی آن پرداختیم. در هر حال اگر تصمیم گرفتید که در اولین تعطیلات پیش‌رو خود را به شیراز رسانده و از باغ ارم دیدن کنید، سرویس بلیت سفر اسنپ در کنار شماست تا در کمترین زمان و با اقتصادی‌ترین قیمت ممکن، بهترین خدمات را به شما عرضه کند. البته شیراز باغات بیشماری دارد که دیدن آن‌ها بدون شک خالی از لطف نخواهد بود. اما باغ ارم به قدری زیباست که بدون شک با دیدن آن دوست دارید هر ساله خود را برای بازدید مجدد این باغ به شیراز برسانید. برای رفتن به شیراز می توانید از سرویس خرید بلیط هواپیما اسنپ به سادگی استفاده کنید.
سوالات متداول:
باغ ارم دقیقا کجاست؟
باغ ارم در شهر شیراز و در خیابان ارم قرار گرفته است. این باغ دسترسی آسانی از تمام نقاط شهر دارد.
مساحت باغ چقدر است و چند بنا در آن قرار دارد؟
این باغ مساحتی برابر با ۱۱۰ هزارو ۳۸۰ متر دارد و یک بنای اصلی در ضلع غربی آن در ۳ طبق واقع شده است.
ساعت و بهترین فصل بازدید از باغ ارم شیراز؟
بازدید از این باغ همه روزه از شنبه تا جمعه و از ساعت ۸ صبح تا ساعت ۲۰:۳۰ دقیقه شب انجام می‌شود. در تمام فصول زیبایی وصف ناپذیری دارد.
دیدگاهتان را بنویسید