باند فرودگاه چیست و چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟

یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌های هر فرودگاه، باند آن است. باند فرودگاه، جایی است که هواپیما‌ها روی آن فرود آمده یا از آن بلند می‌شوند. حال، این باند باید چه مشخصاتی داشته باشد؟ چطور ساخته می‌شود؟ علامت‌های روی آن و اطرافش به چه معنی هستند؟

در این مقاله به این سؤالات پاسخ خواهیم داد. برای این منظور، ابتدا نگاهی به تعریف رسمی و کارکرد باند داشته و در ادامه مشخصات، علامت‌ها و دیگر ویژگی‌های آن را شرح می‌دهیم. اگر شما هم درباره این زیرساخت عظیم و دقیق در دنیای مهندسی کنجکاو هستید، مطالعه این مقاله می‌تواند برای شما جذاب باشد.

« خرید بلیط هواپیما از اسنپ »

باند فرودگاه چیست؟

مطابق تعریف سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی یا ایکائو (ICAO)، تعریف باند در فرودگاه چنین است: «منطقه مستطیلی تعریف‌شده در زمین فرودگاه که برای فرود و برخاستن هواپیما‌ها طراحی و آماده شده است».

هواپیما‌ها پیش از پرواز باید مسافت زیادی را تا رسیدن به‌سرعت موردنیازشان برای بلند شدن از سطح زمین طی کنند. همچنین، هنگام فرود نیز مسافت زیادی برای صفر شدن سرعت نیاز است. این مسافت را باند فرودگاه تأمین می‌کند.

باندهای فرودگاهی ازنظر نوع ساخت به دودسته زیر تقسیم می‌شود:

• طبیعی: یک سطح طبیعی خاکی، شنی، یخی، ماسه‌ای، نمکی، چمن یا ساخته‌شده از هر ماده طبیعی، بسته به طبیعت منطقه جغرافیایی فرودگاه
• مصنوعی: ساخته‌شده از مصالح ساخته دست بشر به‌ویژه آسفالت و بتن یا ترکیبی از این دو.

باند‌های فرودگاهی، اندکی از آسفالت ساخته می‌شوند. بااین‌حال، این ماده اصلی‌ترین مصالح برای ساخت فرودگاه‌های روی سطح آب است که به آن‌ها باند‌های آبی نیز گفته می‌شود. جالب است بدانید که اولین باند بتنی جهان در سال ۱۹۱۶ و در جریان جنگ جهانی اول در فرانسه و در شهر کلرمون – فران (Clermont-Ferrand) ساخته شد.

طراحی باند فرودگاه

فرودگاه‌ها می‌توانند یک یا چند باند داشته باشند. اصلی‌ترین نکته‌ای که باید در ساخت باند رعایت شود، موافقت جهت آن‌ها با جهت باد است. به همین دلیل است که بسیاری از فرودگاه‌ها چندین باند دارند. هواپیما‌ها در شرایط جوی مختلف و باتوجه‌به زاویه وزش باد که توسط برج مراقبت سنجیده می‌شود، می‌توانند روی یکی از این باند‌ها فرود بیایند یا از آن‌ها بلند شوند. فرودگاه‌هایی هم که تنها یک باند دارند آن را مطابق با جهت غالب وزش باد در آن منطقه می‌سازند. موافقت با جهت باد، هنگام فرود، سبب کاهش انحرافات می‌شود.

ابعاد باند، اصلی‌ترین مشخصاتی هستند که در طراحی باند به آن‌ها توجه می‌شود. عرض فرودگاه‌های مسافربری نیز می‌تواند بین زیر ده متر تا بیش از ۸۰ متر تغییر کند. البته در مورد بعضی فرودگاه‌های نظامی، عرض باند تا ۲۷۴ متر نیز افزایش می‌یابد که این رکورد، متعلق به فرودگاه ادواردز در کالیفرنیای آمریکاست. این فرودگاه، رکورد طول باند فرودگاه‌های نظامی را نیز با ۱۱٫۹۱۷ متر در اختیار خود دارد.

طول استاندارد باند فرودگاه

طول باند در فرودگاه، بستگی کامل به هواپیما‌هایی دارد که قرار است از آن استفاده کنند. هرچه هواپیما‌ها کوچک‌تر باشند باند نیز می‌تواند کوتاه‌تر ساخته شود. از طرف دیگر هواپیما‌های غول‌پیکر مانند ایرباس A380 و بوئینگ ۷۴۷ باعث شده‌اند که طول باند‌های فرودگاهی در جهان به بیش از پنج کیلومتر افزایش پیدا کند. در فرودگاه‌های محلی و خصوصی، طول باند می‌تواند بسیار کوتاه باشد. به‌طورکلی، طبق قوانین ایکائو، طول باند در فرودگاه برای هواپیما‌های با وزن کمتر از ۹۰۷۱۸ کیلوگرم باید حداقل ۱۸۲۹ متر باشد. برای هواپیما‌های بزرگ‌تر نیز این عدد افزایش می‌یابد.

عوامل دیگری نیز در تعیین طول باند در فرودگاه مؤثر هستند. مهم‌ترین این عوامل، ارتفاع از سطح دریاست. هرچه فرودگاه مرتفع‌تر باشد، طول باند نیز افزایش می‌یابد. به همین دلیل بوده که بلندترین باند فرودگاهی در جهان، متعلق به فرودگاه کامدو بامدا (Qamdo Bamda) در تبت است. این فرودگاه با ۴۳۳۴ متر ارتفاع از سطح دریا مرتفع‌ترین فرودگاه است و باند آن نیز با ۵٫۵ کیلومتر طول، بلندترین باند فرودگاه در جهان به شمار می‌شود.

شرایط آب‌وهوایی نیز در طول باند مؤثر هستند. هرچه متوسط درجه دمای هوا افزایش یابد، طول باند بیشتری نیز نیاز است. به‌عنوان‌مثال فرودگاه آپینگتون (Upington) در آفریقای جنوبی به همین دلیل، باندی بلند به طول ۴۹۰۰ متر دارد.

چراغ‌های فرودگاه

در اطراف باند، چراغ‌هایی به‌صورت ثابت یا گردان به رنگ‌های مختلف دیده می‌شوند که هرکدام کاربری خاصی دارند. در ادامه، مهم‌ترین این چراغ‌ها را معرفی می‌کنیم.

چراغ بیکن

چراغ‌گردان بیکن (Beacon) با معنی علامت یا پرچم است. این چراغ که نور آن از کیلومتر‌ها دورتر نیز قابل‌مشاهده است، به‌منظور راهنمایی خلبانان برای فرود و برخاست در طول شب استفاده می‌شود. چراغ بیکن معمولا به‌صورت متناوب بین دورنگ عمدتا سبز و سفید، روشن و خاموش می‌شود. در فرودگاه‌های نظامی به‌ازای هر دو بار استفاده از رنگ سفید، یک‌بار نیز از رنگ سبز برای علامت‌دهی استفاده می‌شود.

باتوجه‌به الگوی روشن و خاموش شدن چراغ‌ها، خلبان‌ها هنگام فرود می‌توانند متوجه شوند که فرودگاه نظامی است یا غیرنظامی. نوع دیگری از این چراغ در اندازه کوچک‌تر بالای ساختمان فرودگاه‌ها نصب می‌شود که رنگ آن قرمز بوده و کارکردش جلوگیری از برخورد هواپیما‌ها با ساختمان است.

همه فرودگاه‌ها، چراغ بیکن ندارند؛ بااین‌حال، کنترل این چراغ در فرودگاه‌هایی که مجهز به آن هستند در دست برج مراقبت است. برج مراقبت از این چراغ برای کنترل ترافیک هوایی نیز استفاده می‌کند.

دیگر چراغ‌های باند‌های فرودگاهی

• چراغ‌های شناسایی انتهای باند: به این چراغ‌ها REIL گفته می‌شود. آن‌ها تنها به جهت روبه‌روی خود نور می‌تابانند و اگر در همه جهات فرودگاه نصب شوند به‌صورت چشمک‌زن خواهند بود.
• چراغ‌های انتهایی باند: یک شامل دودسته چراغ چهار عددی است که در هر طرف باند و در عرض آن نصب می‌شوند. آن‌ها هنگام برخاست، قرمز و هنگام فرود، سبز هستند.
• چراغ‌های لبه باند: آن‌ها معمولا در ارتفاع و در دو طرف باند نصب می‌شوند و به رنگ سفید هستند. این چراغ‌ها بیشتر در باند‌های تاکسی‌وی (Taxiway) استفاده می‌شوند.
• چراغ‌های خط مرکزی باند (RCLS): آن‌ها را روی سطح باند در فاصله ۱۵ متری از امتداد خط مرکزی تعبیه می‌کنند و به رنگ سفید و قرمز هستند.
• چراغ‌های تاچ‌داون (TDZL): چراغ‌هایی میله‌ای شکل به رنگ سفید هستند که در فاصله ۳۰ یا ۶۰ متری از خط مرکزی باند در دو طرف آن نصب می‌شوند.
• چراغ‌های فرود کوتاه: ردیفی از چراغ‌های ضربدری سفید در سرتاسر باند فرودگاه که فرود سریع و کوتاه را تسهیل می‌کنند.
• سیستم روشنایی اپروچ (ALS): شامل یک سری چراغ میله‌ای شکل نصب‌شده در انتهای باند.

نام‌گذاری باند‌ها

باند فرودگاه در همه جای دنیا با عددی بین یک تا ۳۶ نام‌گذاری می‌شود. البته اعداد یک‌رقمی را نیز با صفر پشت آن‌ها مثلا با صورت ۰۱ نشان می‌دهند. این عدد، نشان‌دهنده شاخصی به نام آزیموت مغناطیسی (Magnetic Azimuth) است که باید در عدد ۱۰ ضرب شود. علاوه بر این از چهار جهت جغرافیایی و جهات بین آن‌ها نیز برای نام‌گذاری یک باند استفاده می‌شود. به‌عنوان‌مثال، باند ۰۹ نقطه شرقی یا ۰۹ points east در زبان بین‌المللی. این درجه، درواقع، نشان‌دهنده جهت مغناطیسی فرود و برخاست هواپیما نسبت به جهات مغناطیسی زمین است که نسبت به طول‌های جغرافیایی اختلاف دارد.

یک باند می‌تواند هم برای فرود و هم برای برخاست استفاده شود و در این صورت در هر یک از این مسیر‌ها عدد و نام‌گذاری متفاوتی خواهد داشت که اعداد آن‌ها به‌اندازه ۱۸ واحد با هم اختلاف دارند. لازم به ذکر است که اعداد باند فرودگاه در ارتباطات رادیویی بین خلبان و برج مراقبت به‌منظور وضوح انتقال پیام، به‌صورت جداگانه تلفظ می‌شوند. به‌عنوان‌مثال عدد ۳۰ به‌صورت سه، صفر و عدد ۰۵ به‌صورت صفر، پنج خوانده می‌شوند. البته در برخی فرودگاه‌ها مانند فرودگاه‌های آمریکا، اعداد یک‌رقمی، بدون صفر پشت آن‌ها نوشته و خوانده می‌شوند. امری که ممکن است، باعث سردرگمی خلبانان بین‌المللی نیز بشود و تاکنون اعتراضاتی را نیز به همراه داشته است.

بخش‌ها و علامت‌های باند فرودگاه

باند فرودگاه، علاوه بر قسمت اصلی‌اش، شامل بخش‌های فرعی و علامت‌هایی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• آستانه باند یا Runway Thresholds: علامت‌هایی هستند که در سراسر باند کشیده شده‌اند و محدوده فرود و برخاست را در شرایط غیراضطراری نشان می‌دهند.
• منطقه ایمنی یا Runway Safety: منطقه‌ای آسفالت، درجه‌بندی‌شده و صاف در اطراف باند‌های آسفالتی است که هیچ شی خارجی در آن وجود ندارد.
• پد‌های انفجاری یا Blast Pads: منطقه‌ای است که در ابتدای باند ساخته می‌شود و مانع از آسیب رسیدن به زمین فرودگاه، هنگام احتراق موتور‌های هواپیما‌ها و جت‌ها می‌شود.
• توقفگاه‌ها یا Stopways: منطقه‌ای است در انتهای باند که از آن به‌عنوان فضای اضطراری برای توقف هواپیما‌هایی که از باند گذر می‌کنند استفاده می‌شود.
• Displaced Thresholds: از این منطقه برای تاکسی‌وی، برخاستن و فرود استفاده شده؛ اما برای تاچ‌داون کاربردی ندارد. این منطقه در فرودگاه‌هایی که در منطقه ابتدایی خود موانعی برای برخاست و فرود دارند، استفاده می‌شود.
• Clearway: این منطقه بالاتر از باند اصلی است و با خط مرکزی باند فرودگاه هماهنگ شده و تحت کنترل مقامات فرودگاه قرار دارد.

اصطلاحات رایج در باند

در اینجا مهم‌ترین اصطلاحات رایج مربوط به فواصل برخاست و فرود در باند فرودگاه را معرفی می‌کنیم.

• Takeoff Run Available یا TORA: طول باند قابل‌استفاده و مناسب برای برخاستن یک هواپیما است.
• Takeoff Distance Available یا TODA: طول باند به‌اضافه قسمتی از آزادراه انتهای فرودگاه که برای برخاستن، قابل‌استفاده است.
• Accelerate-stop Distance Available (ASDA): طول باند به‌اضافه طول توقفگاه در صورت وجود این قسمت است.
• Landing Distance Available (LDA): طول باند قابل‌استفاده فرودگاه برای فرود است.
• Emergency Distance Available (EMDA): مسافت اضطراری به‌اضافه توقفگاه است.

جمع‌بندی

باند فرودگاه یکی از اصلی‌ترین و حساس‌ترین بخش‌های آن است. این منطقه، محل فرود یا برخاست هواپیما‌ها بوده و باید باتوجه‌به نوع هواپیما‌های مورداستفاده، شرایط آب‌وهوایی و ارتفاع فرودگاه از سطح زمین با ابعاد مشخصی ساخته شود. طول باند، مهم‌ترین بعد آن است که تعیین‌کننده فرصت هواپیما‌ها برای برخاست و توقف خواهد بود. روی باند و اطراف آن، علامت‌ها و چراغ‌های متعددی تعبیه شده‌اند که اعداد نشان‌دهنده جهت مغناطیسی فرود و برخاست و چراغ بیکن، مهم‌ترین آن‌ها هستند. در پایان، پیشنهاد می‌کنیم که اگر قصد سفر داشتید، از سرویس بلیت پرواز اسنپ استفاده کنید.