در سفرهای هوایی، جدا از اتفاقاتی مثل جت لگ یا پرواز زدگی چالش‌های دیگری نیز وجود دارد که هر مسافری باید از وجودشان آگاه باشد. تربولانس یا افتادن در چاله هوایی یکی از این خطرات است که کمتر درباره آن شنیده‌ایم. این دست‌انداز نتیجه آشفتگی جوی است، عبور از آن چند دقیقه طول می‌کشد و اکثر مسافران را به وحشت می‌اندازد در‌حالی‌که پدیده‌ای طبیعی در سفرهای هوایی است. در این مقاله، مفصل درباره این تلاطم هوایی دلهره‌آور صحبت می‌کنیم.
چاله هوایی چیست؟
افتادن هواپیما در دست‌انداز یا چاله هوایی (Turbulance) یکی از اتفاقات وحشتناک در سفرهای هوایی و یکی از دلایل اصلی پرواز زدگی است که به‌‌علت آشفتگی جوی رخ می‌دهد و موجب تکان‌های شدید در هواپیما می‌شود. در هوا خبری از دست‌انداز به‌معنی واقعی کلمه نیست! این حرکت‌های شدید و ناخوشایند ناشی از تلاطم شدید ناگهانی در مناطق بدون ابر است که درنتیجه این اتفاق، یعنی برخورد جریان قوی هوا با جریان هوای آرام، هواپیما از سمتی به سمت دیگر حرکت می‌کند و تکان می‌خورد.
این آشفتگی بیشتر از هر چیز دیگری مسافران مضطرب را می‌ترساند، چراکه هرساله صدها نفر را مجروح و به صنعت هوانوردی میلیاردها دلار خسارت وارد می‌کند!
انواع چاله‌های هوایی را بشناسید
خلبان‌ها در کلاس‌های آموزشی برای مواجهه با ۳ نوع چاله هوایی آماده می‌شوند: دستاندازهای هوایی ملایم، متوسط و شدید. اگر فوبیای پرواز دارید، احتمالا با دستاندازهای ملایم هم مضطرب و نگران می‌شوید. هرچند آب‌وهوا تنها علت ایجاد چاله هوایی نیست، می‌توانید قبل از پرواز داخلی یا خارجی پیش‌بینی وضعیت هوای مسیر پرواز را بررسی کنید اما بدانید که حتی چاله‌های شدید هم خطر چندانی ندارند و خلبان باتجربه از عهده آنها برمی‌آید. در ادامه این سه نوع چاله را بیشتر بررسی می‌کنیم.
- چاله هوایی ملایم: چیزی شبیه یک دست‌انداز معمولی است که احتمالا تعداد زیادی از مسافران حتی متوجهش هم نمی‌شوند، چون نهایتا یکی‌دو متر هواپیما را بالا و پایین می‌کند.
- چاله هوایی متوسط: گذر از این چاله‌ها حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه طول می‌کشد و تکان‌های آن برای مسافران ترسناک نیست. احتمال وقوع این چاله‌ها کمتر از دستاندازهای ملایم است و ارتفاع هواپیما را ۳ تا ۶ متر جابه‌جا می‌کنند. تکان‌های این چاله‌ها چندان دلهره‌آور نیستند.
- چاله هوایی شدید: دستاندازهای شدید هم خطر زیادی ندارند. این چاله‌ها به‌ندرت سر راه هواپیما قرار می‌گیرند و توسط خلبان باتجربه نهایتا در ۵ دقیقه به‌خوبی و خوشی مدیریت می‌شوند. در برخورد با این چاله‌های هوایی ارتفاع هواپیما بیشتر از ۳۰ متر تغییر می‌کند!
چرا هواپیما در دست‌انداز می‌افتد؟
جریان هوا از عوامل مهم و تأثیرگذار بر حرکت هواپیماست. تا زمانی که آسمان صاف و بی‌ابر است، هواپیما طبق روال از‌پیش‌تعیین‌شده حرکت می‌کند و به مقصد می‌رسد، اما به‌محض آنکه هوای صاف متلاطم شود، احتمال افتادن در چاله هوایی و تاب‌خوردن هواپیما وجود دارد. علت این آشفتگی برخورد جریان جتی با هوای آرام است.
جریان جتی چیست؟
وزش باد در جهت افق و موافق با حرکت هواپیما جریان جتی نام دارد. این جریان ادامه‌دار با سرعتی حدود ۴۰۰ کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کند و مستقیما بر میزان مصرف سوخت هواپیما اثر می‌گذارد. این جریان چندین مایل عمق و عرض دارد.
برخورد جریان جتی با هوای آرام
بگذارید دقیقا بگوییم چه اتفاقی در آسمان می‌افتد که نتیجه‌اش می‌شود افتادن هواپیما در دست‌انداز هوایی! این به‌اصطلاح گرداب‌های هوای خشن بر اثر ۳ نوع تداخل ایجاد می‌شوند:
- تداخل حرارتی: زمانی که هوای گرم از دل هوای سرد عبور می‌کند و بالا می‌رود؛
- تداخل مکانیکی: زمانی که یک کوه یا سازه‌ای دست‌ساز جریان هوا را تغییر می‌دهد؛
- تداخل بُرشی: زمانی که دو جریان هوای مخالف با هم برخورد می‌کنند.
عوامل دخیل در ایجاد چاله هوایی
بعضی از عواملی که شرایط را برای ایجاد این چاله‌های هوایی فراهم می‌کنند عبارت‌اند از:
- زمانی که هواپیما بلافاصله بعد از بلندشدن یک هواپیمای دیگر از زمین بلند می‌شود؛
- وقتی رعدوبرق باعث ایجاد جریان هوایی در آسمان می‌شود؛
- توده‌ها و جریان‌هایی که در ارتفاعات و نزدیک قله‌ها وجود دارند؛
- زمانی که جریان‌های قوی باد افقی می‌وزند؛
- زمانی که هواپیما از منطقه همگرایی دو ناحیه گرمسیری عبور می‌کند؛
- مواقعی که هنگام تغییر جهت، سرعت هواپیما تغییر می‌کند؛
- زمانی که فشار جو نامناسب است.
آیا می‌توان چاله هوایی را پیش‌بینی کرد؟
خیر! دقیق‌ترین رادارهای پرواز هم نمی‌توانند این پدیده دلهره‌آور را پیش‌بینی کنند. این خلبان است که با بررسی گزارشهای هواشناسی، گزارش سایر هواپیماها و بررسی اطلاعات برج مراقبت می‌تواند تا حدی به آشفتگی هوا پی ببرد. خلبان باتجربه می‌داند که شرایط جوی پایدار و آسمان صاف لزوما نوید‌بخش سفری امن و بدون دست‌انداز هوایی نیستند و همچنین می‌داند که چاله‌های هوای صاف از دستاندازهای شرایط جوی بد خطرناک‌ترند؛ بنابراین تلاش می‌کند با پرواز در ارتفاع امن خطر افتادن در چاله هوایی یا دست‌کم شدت آن را به حداقل برساند.
چاله هوایی، اتفاقی نگران‌کننده یا طبیعی؟
تا زمانی که پاهایمان روی زمین نیست، کوچک‌ترین آشفتگی در پرواز هم ممکن است نگران‌کننده و ترسناک باشد چه برسد به تکان‌های شدید و دلهره‌آوری که چند دقیقه ادامه پیدا می‌کنند! البته هواپیما طوری طراحی شده است که بخش زیادی از این تلاطم را تحمل کند. هواپیما‌های مدرن در برابر پرخورد پرندگان، صاعقه، گرما، سرما و بادهای شدید مقاومت خوبی دارند. همچنین خلبان قبل از پرواز گزارشهای جوی را می‌بیند و در طول پرواز پیوسته با برج مراقبت در ارتباط است تا به‌محض برخورد با چاله سرعت هواپیما را کم کند. شرایط ممکن است آزاردهنده باشد، اما قرار نیست هواپیما به همین راحتی سقوط کند!
ممکن است در مواجهه با چاله هوایی آسیب ببینیم؟
آمار آسیب‌های ناشی از این پدیده هوایی چندان زیاد نیست. طی ۱۶ سال گذشته در کشور آمریکا، سالانه حدودا ۳۳ نفر بر اثر ضربات این تلاطم مجروح شده‌اند. با توجه به آمار خرید بلیط هواپیما توسط مسافران فرودگاه‌های این کشور که بیش از ۹۵۹میلیون نفر در سال برآورد می‌شود، می‌توان گفت احتمال آسیب‌دیدگی مسافران بر اثر برخورد با دست‌انداز هوایی بسیار ناچیز است.
ممکن است چاله هوایی باعث سقوط هواپیما شود؟
به‌ندرت! اگر از پرواز زدگی یا اضطراب و استرسی که تکان‌های هواپیما به مسافران منتقل می‌کند بگذریم و روی آسیب‌های جسمی ناشی از این تکان‌ها چشم ببندیم، چاله‌های هوایی فقط در شرایطی منجر به سقوط می‌شوند که تلاطم ناشی از آنها بسیار شدید باشد و هواپیما را به حالت «استال» یا «واماندگی» دربیاورد؛ یعنی زمانی که میزان نیروی «برآر» افت چشمگیری کند و هواپیما توان پرواز را از دست بدهد. در چنین شرایطی اگر خلبان نتواند اوضاع را سریعا به حالت اولیه بازگرداند، سقوط هواپیما حتمی است. در برخورد با چاله‌های هوایی به‌ندرت چنین اتفاقی می‌افتد.
این چاله‌ها در آسمان کدام مناطق بیشترند؟
این پدیده جا و مکان مشخصی ندارد. باد شدید در نقاط مختلف آسمان با هواپیمای در حال حرکت برخورد می‌کند و دست‌انداز می‌سازد اما احتمال این آشفتگی در گذر از منطقه همگرایی درون گرمسیری، مثلا در پرواز خارجی به جنوب قاره آفریقا، بیشتر است.
نکات ایمنی هنگام مواجهه با چاله هوایی
تا امروز بیشترین آمار آسیب و جراحت در برخورد با چاله هوایی مربوط به مسافرانی بوده است که توصیه‌های کادر پرواز مبنی بر بستن کمربند ایمنی را جدی نگرفته‌اند! البته اکثر مجروحان این حوادث خدمه پروازند که هنگام تلاطم در کابین قدم می‌زنند تا نکات ایمنی را به مسافران یادآوری کنند.
برای آنکه سفر هوایی امن‌تری داشته باشید، همیشه به حرف مهمانداران هواپیما گوش دهید و کمربند ایمنی خود را بسته نگه دارید. همچنین اگر با کودک زیر ۲ سال سفر می‌کنید، حتما صندلی مخصوص کودک داشته باشید تا کودک دلبندتان سفر امن‌تری داشته باشد.
درنهایت چنانچه خدمه پرواز گذر هواپیما از چاله هوایی را اعلام کردند، آرامش خود را حفظ کنید و مطمئن باشید این تلاطم ظرف چند دقیقه تمام می‌شود و خطری جدی تهدیدتان نمی‌کند.
شما چه تجربه‌ای دارید؟
تابه‌حال تربولانس هوایی را تجربه کرده‌اید؟ اگر توصیه ایمنی یا تجربه‌ای در این زمینه دارید که به خوانندگان این مقاله کمک می‌کند، لطفا در بخش نظرات برای ما بنویسید.
دیدگاهتان را بنویسید